Team LUF: Land Use and Food Security

Agrivoltaics, of agri-PV, is de combinatie van zonnepanelen met landbouw op hetzelfde perceel en is een vorm van multifunctioneel landgebruik dat meerwaarde kan geven doordat landbouwgrond behouden blijft en land efficiënter wordt gebruikt. Synergie is mogelijk wanneer de zonnepanelen bestaande teeltbeschermende kappen of netten vervangen, en in droge jaren wanneer de verminderde verdamping in agri-PV een hogere opbrengst geeft.

Naast deze voordelen zijn er ook keerzijden: de investering in agrivoltaics is hoger dan bij een standaard monofunctioneel zonnepark, de gewasopbrengst gaat omlaag bij teveel schaduw, en bij open teelten wordt het teelbare oppervlak verminderd doordat er vlak langs de panelenconstructie niet geteeld kan worden.

In projecten met fruit (frambozen, aardbei, peer, rode bes) en productief grasland worden alle verschillende aspecten van agrivoltaics geïntegreerd: de verdeling van licht over PV en gewas met effecten op opbrengsten, de (teelt)technische kant, financiële aspecten en beleidsaspecten.

Meer over agrivoltaics

• Position Paper: Onderzoekers zien toekomst voor agrarische zonneparken, maar ook uitdagingen
• Wageningen Solar Research Programme
• Sunbiose
• SolarMilk: Zonne-energie en grasproductie een win-win?

Industrieën die stoffen in de lucht uitstoten moeten voldoen aan door de overheid vastgestelde strenge emissienormen. Toch vragen omwonenden zich regelmatig af of uitgestoten stoffen misschien toch in hun omgeving terechtkomen. Biomonitoring – het gebruik van planten voor het meten van luchtkwaliteit – komt tegemoet aan de zorgen van zowel de agrariërs als omwonenden.

Planten als indicator

Sommige planten zijn erg gevoelig voor de luchtkwaliteit en reageren met zichtbare, specifiek toewijsbare, symptomen. Met deze ‘indicatorplanten’ is het mogelijk om de luchtkwaliteit te monitoren in risicogebieden. Planten kunnen stoffen ook ook uit de lucht opnemen en opslaan zonder zichtbare symptomen, zogenaamde ‘accumulatoren’. Na de oogst kunnen deze worden geanalyseerd op bijvoorbeeld zware metalen, PAK’s, dioxines en PCB’s. Biomonitoring is een krachtig instrument gebleken bij het monitoren van luchtkwaliteit rond afvalverbrandingsinstallaties, ertsverwerkende industrieën en vliegvelden.

Preventief inzetten van biomonitoring

Biomonitoring is ook ingezet om de situatie rond Lelystad Airport in kaart te brengen. Tegelijkertijd zijn toekomstige gevolgen van de geplande uitbreiding van Lelystad Airport op gewassen in de directe omgeving bepaald, door metingen in de buurt van vliegveld Bremen. Deze luchthaven is qua drukte vergelijkbaar met het toekomstige Lelystad Airport. Daaruit bleek dat de uitstoot van de uitlaatgassen van de vliegtuigen geen nadelig effect heeft op de kwaliteit van de gewassen in de directe omgeving van vliegveld Bremen.

Ruimte is schaars in Nederland. Verschillende functies zoals landbouw, woningbouw, infrastructuur, natuur en recreatie zijn in competitie om die ruimte. Multifunctioneel landgebruik is de zoektocht om verschillende functies op hetzelfde stuk grond te combineren.

In afgelopen jaren is daarbij veel aandacht besteed aan de gevolgen van vergroening van het nieuwe Europese Gemeenschappelijke landbouwbeleid (GLB), met name in de zogenaamde Ecologische aandachtsgebieden.

In regio Winterswijk hebben we ondersteuning geboden bij gebiedsprojecten gericht op Meervoudig duurzaam landgebruik, Boeren met landschap en natuur en een pilot-project gericht op het ervaring opdoen met het nieuwe GLB.

Meer over multifunctioneel landgebruik

• Project ‘Laag Nederland 2050’ ontwikkelt visies voor landelijk gebied

Ons Wageningse wetenschappelijk onderzoek heeft veel kennis opgeleverd over het beheer van halfnatuurlijke graslanden, met name de aanleg, ontwikkeling en beheer van soortenrijke graslanden. Ervaringen uit meerjarige experimenten in graslandbeheer op klei-, zand- en veengronden hebben geleid tot adviezen voor agrarisch natuurbeheer.

Een bijzonder proefveld waar waardevolle gegevens voor beheer aan ontleend worden is het Ossekampen Grasland Experiment. De kennis is ook getoetst en in de praktijk gebracht op proefbedrijf De Marke en op praktijkbedrijven. Op De Marke hebben we een netwerk van natuurelementen gerealiseerd en met elkaar verbonden. Het geheel is ontsloten voor het publiek door een 5km-lang natuurwandelpad: het Markepad.

Soortenrijke graslanden

Van de circa 1 miljoen ha grasland in Nederland is nog slechts 3% als kruidenrijk grasland te noemen. Begin jaren ’50 was dat nog meer dan 50%. De biodiversiteit in het agrarisch cultuurlandschap is daarmee sterk afgenomen. Kruidenrijke graslanden vormen een belangrijk habitat voor flora en fauna. In het weidevogelbeheer zijn kruidenrijke graslanden essentieel om voldoende voedsel (insecten) te bieden voor weidevogelkuikens. Kruidenrijk gras levert ook een gezond, mineraal- en structuurrijk ruwvoer dat uitstekend ingepast kan worden in het rantsoen van melkvee.

Agrarisch natuurbeheer

Agrarisch natuurbeheer is een van de belangrijkste instrumenten om de biodiversiteit in het agrarisch gebied te behouden en te verbeteren. Het richt zich onder meer op de belangrijke weide- en akkervogelgebieden, botanisch graslandbeheer en beheer van randen en houtige elementen. De effectiviteit van agrarisch natuurbeheer kan worden vergroot door de ruimtelijke samenhang of wel de groenblauwe dooradering ervan te verhogen.

Agrarisch natuurbeheer moet resultaatgerichter, efficiënter en kosteneffectiever worden. Samenwerkingsverbanden van agrarisch natuurverenigingen (collectieven) gaan het agrarisch natuurbeheer nieuwe stijl vormgeven. Wageningen University & Research is als adviseur nauw betrokken bij het collectief VALA (Vereniging Agrarisch Landschap Achterhoek).

Meer over biodiversiteit en agrarisch natuurbeheer

• BEE-Divers: biodiversiteit als verdienmodel

Sommige boeren openen hun deuren voor mensen die baat hebben bij een verblijf in een groene omgeving. Deze boeren vervullen een belangrijke maatschappelijke verantwoordelijkheid door hun groene omgeving aan anderen ter beschikking te stellen en het levert hen extra inkomsten op.

Zorgverlener en boer

De combinatie van landbouw en zorg ligt voor de hand - er zijn immers honderden zorgboerderijen in Nederland - maar hun prestaties zijn niet altijd voldoende. Zorgboeren hebben verschillende ambities en vaardigheden in hun rol als verzorger. Klanten hebben verschillende (meer of minder ernstige) zorgbehoeften en gezondheidsautoriteiten eisen garanties met betrekking tot effectiviteit en kostenefficiëntie.

Onderzoek vanuit verschillende perspectieven

In ons onderzoek pakken we deze problemen aan, zowel vanuit het perspectief van de zorgboer, de klant als de zorgverlener. We werken samen met verschillende organisaties. Naast de landbouw richten we ons steeds meer op burgerinitiatieven in het beheer van groene ruimten, zelfs in de stedelijke omgeving.

Lees meer over Zorglandbouw

• Onderwijszorgboerderij biedt thuiszitters perspectief
• Projectpagina SoFarTEAM (Social Work in Farming)
• Focus Group 'Social farming and innovations'
• Resource artikel: Zorglandbouw h(g)eeft zin

Internationaal onderzoek binnen LUF (en enkele collega's van andere AGRO-teams) richt zich op mondiale uitdagingen zoals klimaatverandering, biodiversiteitsverlies, grondstoffenschaarste, voedsel- en voedingszekerheid en de energietransitie. Om deze uitdagingen te bestuderen, passen we verschillende soorten kwantitatieve modellen toe, variërend van gewasgroeimodellen tot optimalisatiemodellen voor hulpbronnen, en ontsluiten, combineren en analyseren we mondiale databases. We passen ook experimentele en geïntegreerde benaderingen van voedselsystemen toe om opties te identificeren, synergieën te ontdekken en afwegingen te minimaliseren. Dit werk wordt vaak gedaan in nauwe samenwerking met verschillende belanghebbenden. Onze domeinen zijn agro-ecosystemen van veld tot wereldschaal, van kleine boeren tot grootschalige ondernemers, in lage- tot middeninkomenslanden in Azië, Afrika en Noord- en Zuid-Amerika.

Typische onderwerpen waar we ons in een internationale context mee bezighouden zijn analyses van opbrengstverschillen van gewassen, de gevolgen van klimaatverandering op de productie van gewassen, de ontwikkeling van opties voor klimaatadaptatie en -mitigatie, koolstofvoetafdrukken en levenscyclusanalyses van voedsel- en niet-voedselgewassen, waaronder biobrandstoffen, biogebaseerde economie, zoutwaterlandbouw en analyses van voedsel- en voedingszekerheid.

We voeren onderzoek uit voor overheden, multilaterale organisaties, stichtingen, NGO's en de private sector. De onderzoeksresultaten variëren van diagnose van voedselsystemen, haalbaarheidsstudies en studies naar de geschiktheid van gewassen voor landbouw- en plattelandsontwikkeling, beleidsondersteuning en advies voor het verbeteren van de voedselzekerheid, van strategische ondersteuning van bedrijven tot de ontwikkeling en implementatie van hulpmiddelen en methoden voor duurzaam landgebruik. We produceren rapporten, peer-reviewed wetenschappelijke artikelen, praktische handleidingen en video’s.

Voorbeelden van internationale projecten:

• Geodata to control potato late blight in Bangladesh
• Land suitability studies
• A healthy diet for a growing population: a case study of Arua, Uganda
• Integrated analysis of opportunities and trade-offs for mixed crop-livestock farm types in Amhara, Ethiopia