Traditionele schaapherders belangrijk voor natuur èn cultuurhistorie

Traditionele schaapsherders

Traditioneel werkende herders met gescheperde schaapskuddes begrazen veelal (heide)terreinen in opdracht van grote organisaties als Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten of één van de provinciale landschappen. Momenteel zijn er in Nederland op de heide 47 bedrijven actief met circa 90 herders. De financiële positie van de traditioneel werkende herders is overwegend zeer zwak. Herders met een standaardkudde van zo’n 250 dieren komen op jaarbasis bijna 30.000 euro te kort. Dit komt vooral door de hoge arbeidskosten. Die bedragen 70 tot 80 procent van de totale kosten voor de kudde. Die kosten worden niet goedgemaakt door de opbrengsten, zoals de verkoop van vlees en wol en vergoedingen voor het terreinbeheer. Subsidies dragen onvoldoende bij.

Knelpunten

Alterra-onderzoeker Raymond Schrijver constateert als een van de grote knelpunten het falen van de markt, met name als het gaat om het financieel belonen van maatschappelijke diensten voor natuurbeheer en cultuurhistorie. “Gescheperde begrazing is van grote betekenis voor het behalen van bijvoorbeeld biodiversiteitsdoelen”, zegt hij. “In dat licht bezien is het opmerkelijk dat slechts een vijfde van de potentieel te begrazen terreinen ook daadwerkelijk door een kudde wordt begraasd. Vaak omdat terreinbeheerders denken dat begrazen met schapen te duur is, dat is echter nog maar de vraag. Alternatieven als plaggen, maaien, chopperen, branden en het inrasteren van grote grazers zijn niet veel goedkoper. En het grootschalig plaggen, dat nu nog gesubsidieerd wordt, is zelfs schadelijk voor de biodiversiteit.”

Mogelijke oplossing

Om de huidige knelpunten het hoofd te bieden komen veel oplossingsrichtingen in aanmerking. Zo liggen verbeteringen voor de hand in het subsidiestelsel, en moet veel meer rekening worden gehouden met de toegevoegde cultuurhistorische waarde van de schaapherders, die nu op geen enkele manier beloond wordt terwijl bijvoorbeeld de traditionele ‘lammetjesdagen’ toch veel recreanten trekken. Raymond Schrijver: “Een veelbelovende oplossing ligt volgens mij in de mogelijkheden die (erf)pacht biedt. Dat sluit goed aan bij in de praktijk levende ideeën voor zogenoemde ‘heideboerderijen’, waarbij traditionele (heide)landschappen met een integrale aanpak worden hersteld en voor nieuwe bedrijvigheid in de regio kunnen zorgen.”

Reactie Staatssecretaris

De Staatssecretaris schrijft als reactie op dit rapport aan de Tweede Kamer: “Ik zal daarom het initiatief nemen om met de provincies en terreinbeheerders in overleg te gaan over de uitkomsten van dit rapport, en samen met hen zoeken naar oplossingen voor een bestendig perspectief voor traditioneel gescheperde kuddes. In dat overleg zal ik ook het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap betrekken gezien het belang van het levend erfgoed dat deze herders met hun kuddes vertegenwoordigen. Tevens zal ik Staatsbosbeheer en Rijkswaterstaat benaderen om samen te verkennen hoe de continuïteit van gescheperde schaapskuddes versterkt kan worden.

Pilot

Het Gilde van traditionele schaapherders heeft een pilot ontwikkeld, waarin cultuurhistorische waarden met een natuurinclusieve landbouw worden verbonden. Deze pilot biedt tevens continuïteit voor de herder met zijn kudde. Ik zal dan ook met het Gilde en provincies, in gesprek gaan over hoe deze pilot verder kan worden gebracht.”

Publicatie

Lees het volledige rapport Wie stuurt de herder?