Nieuws

Nieuwe eigendoms- en pachtvormen voor landbouwgrond: Een stimulans voor een meer grondgebonden melkveehouderij?

article_published_on_label
17 maart 2023

Vanuit de maatschappij klinkt de behoefte tot een meer grondgeboden melkveehouderij, om zo extensiever te boeren. Echter, de relatief hoge grondprijs in Nederland maakt het voor veel melkveehouders lastig om grondgebonden te worden. Dit staat extensivering in de weg. Op kleine en op grotere schaal wordt daarom geëxperimenteerd met nieuwe eigendoms- en pachtvormen voor landbouwgrond. In een tijd waar door hoge grondprijzen het economisch voor de hand ligt om te intensiveren, moeten deze nieuwe eigendoms- en pachtvormen boeren meer mogelijkheden bieden om te extensiveren.

Wageningen University & Research heeft vier initiatieven verkend, waarbij geëxperimenteerd wordt met nieuwe eigendoms- en pachtvormen voor landbouwgrond. Dit onderzoek is uitgevoerd in kader van de publieke-private samenwerking (PPS) Toekomstbestendige en Verantwoorde Zuivelsector. Binnen deze PPS wordt onderzoek uitgevoerd om het samenwerkingsverband Duurzame Zuivelketen te ondersteunen in de realisatie van hun duurzaamheidsdoelen voor 2030.

De resultaten van dit onderzoek zijn te lezen in de publicatie ‘Verkenning nieuwe eigendoms- en pachtvormen voor landbouwgrond: Een stimulans voor een meer grondgebonden melkveehouder?’.

De volgende initiatieven zijn verkend:

Aardpeer

Door grond te verwerven, met geld afkomstig uit de uitgifte van rentedragende obligaties, en deze vervolgens te verpachten tegen een prijs die lager ligt dan wat gangbaar is in de markt wil het initiatief Aardpeer boeren in staat stellen hun bedrijfsvoering te verduurzamen.

Grondcoöperatie Rijkdom

Grondcoöperatie Rijkdom heeft als doel om landbouwgrond te extensiveren ten behoeve van onder meer landschapskwaliteit en biodiversiteit. De coöperatie wil dit bereiken door boeren en private investeerders te verbinden en samen grond te laten kopen.

Land van Ons

Burgercoöperatie Land van Ons wil een kentering realiseren in het uitputten van grond en verdwijnen van biodiversiteit uit het Nederlandse landschap en wil dit realiseren door landbouwgronden te kopen om deze vervolgens de verpachten aan boeren die deze gronden duurzaam beheren.

In het gebied Buijtenland van Rhoon verpacht de gelijknamige gebiedscoöperatie gronden die door de provincie Zuid-Holland ter beschikking zijn gesteld aan de boeren in het gebied. Om de gronden te kunnen pachten moeten boeren hun bedrijfsvoering extensiveren.

Gebiedscoöperatie Buijtenland van Rhoon

In het gebied Buijtenland van Rhoon verpacht de gelijknamige gebiedscoöperatie gronden die door de provincie Zuid-Holland ter beschikking zijn gesteld aan de boeren in het gebied. Om de gronden te kunnen pachten moeten boeren hun bedrijfsvoering extensiveren.

Pachtprijzen liggen ver onder de norm

De pachtprijzen die de initiatieven hanteren liggen aanzienlijk lager dan bij reguliere pacht. Zo betalen boeren bij Gebiedscoöperatie Buijtenland van Rhoon 426 euro per hectare per jaar. Dit is minder dan de helft van de gemiddelde pacht in de regio. Gegeven de additionele voorwaarden die de initiatieven stellen aan de pacht (bijvoorbeeld minder of geen gebruik van bestrijdingsmiddelen of de aanleg van landschapselementen) is het overigens ook noodzakelijk dat de gevraagde pachtprijzen lager liggen dan prijzen in de informele pacht en de vrije markt.

Krappe grondmarkt vormt belemmering voor de verkende initiatieven

De verkende initiatieven lijken een oplossing te bieden voor de sterk stijgende prijzen van landbouwgrond door de financieringslasten wat betreft de aankoop van grond of uitgave aan pacht voor boeren te reduceren. Dit lost echter het probleem van schaarste in aanbod van grond niet op. De beperkte beschikbaarheid van grond kan extensivering van de bedrijfsvoering dus alsnog in de weg staan. Mogelijkheden om de schaarste aan landbouwgrond te verminderen zijn overigens ook zeer beperkt. Om dit te realiseren moet of het areaal cultuurgrond worden vergroot of de toe- en uittreding op de grondmarkt worden bevorderd. De verwachting is juist dat het areaal cultuurgrond in te toekomst verder zal delen ten gunste van bijvoorbeeld natuur en woningbouw.

Laag rendement op investeringen

Gezien de ambitie van de initiatieven om de aankoop- of pachtkosten te drukken is het niet verrassend dat het rendement voor investeerders in deze initiateven beperkt zal zijn. Zo biedt Land van Ons een bijzonder bescheiden direct rendement van 0,1% tot 0,3% procent. Ter vergelijk: in de afgelopen drie decennia lag het gemiddelde (totale) rendement op reguliere verpachte grond op circa 7%. Het rendement in de verkende initiatieven ligt dus laag en vormt daarmee een risico voor de investeerder. Er bestaat echter een bepaalde groep investeerders die minder waarde hecht aan het financieel rendement en juist de maatschappelijke- en duurzaamheidsdoelstellingen die deze initiatieven nastreven hoog waardeert.

Initiatieven beperkt van omvang

De omvang van de verkende initiatieven is momenteel zeer beperkt. Het aantal hectare onder beheer, zeker als er alleen naar melkveehouders wordt gekeken, is een bijzonder klein gedeelte van het totale areaal bouw- of grasland. De vraag is of de initiatieven zijn op te schalen, zeker gezien aandachtspunten zoals de beperkte beschikbaarheid van grond en het beperkte rendement voor investeerders. De ambities van Aardpeer en Land van Ons om grootschalig uit te breiden zijn lovenswaardig maar misschien niet realistisch, geven de beperking in de markt.