Waarde van natuur: is een edelhert meer waard dan een gans?

Martijn van der Heide, onderzoeker Groene Economie en Ruimte bij LEI: ‘Het komt er kortgezegd op neer dat we niet langer een soort gaan beschermen omwille van het voortbestaan van de soort, maar dat we gaan kijken wat we als samenleving aan natuurbehoud hebben. Gaat het bijvoorbeeld om geld, welbevinden of gezondheid? Economisch gezien een interessant vraagstuk. In economische termen is natuur een collectief goed: het staat ter beschikking van iedereen. Voorheen trokken we automatisch de conclusie dat de rijksoverheid er de verantwoordelijkheid voor moet dragen, dat is vandaag de dag steeds minder vanzelfsprekend. Wat betekent het dat andere partijen nu gaan investeren? Wie betaalt, profiteert?’

Kennis is een belangrijk punt. Voor provincies is natuurbeleid relatief nieuw en de kennis ontbreekt vaak. Niet alleen ecologische kennis maar ook kennis van de waarde van natuur voor burgers en de maatschappij. Van der Heide: ‘Natuurgebieden krijgen een andere inrichting. Mogelijk komt er meer recreatienatuur in plaats van gebieden die diersoorten moeten beschermen die mensen toch nooit zien. Natuurlijk is het niet zo zwart-wit. In Europees verband hebben we verplichtingen om bepaalde soorten in stand te houden. En ecologisch interessante gebieden als de Waddenzee en Veluwe gaan niet gauw naar bedrijven of burgers.’

Heel veel arken van Noach

Wat betekent de horizontale participatiemaatschappij voor de natuur? Van der Heide: ‘Eerst was er één ark van Noach, waarbij de rijksoverheid bepaalde welke soorten werden beschermd. Nu zijn er heel veel arken van Noach, waarbij mensen op lager niveau meebepalen wat moet worden beschermd. In het nieuwe natuurbeleid moet natuur immers nadrukkelijk met de samenleving worden verbonden. Hun keuzes hebben gevolgen voor ecologie, economie én maatschappij. Die moet je goed analyseren. We bevinden ons op een kruispunt met als grote vraag waar we naartoe gaan met het natuurbeleid, en dan in het bijzonder met de concrete uitvoering ervan. Er zijn nog veel witte plekken.

’In ecologisch minder interessante gebieden kan de gebruikswaarde van natuur vooropstaan. Ecosysteemdiensten zijn dan belangrijk: kijken naar de baten van natuur voor mensen. ‘Denk aan bijen die fruitbomen bestuiven en duinen die schoon drinkwater leveren’, zegt Van der Heide. ‘Geld verdienen met natuur kan. Lange tijd was dit uit den boze, nu kan het weer. We moeten ook wel, want organisaties als Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer krijgen minder geld. Zij moeten andere manieren vinden om geld te genereren en verdienmodellen bedenken voor natuur. Je kunt een hek om een natuurterrein plaatsen en toegangsgeld of parkeergeld vragen, maar wat betekent dit voor het menselijk gedrag? Zoeken mensen dan andere natuurmogelijkheden? Interessante vragen waar we naar willen kijken.’

Natuur is ons veel waard

Kun je een prijskaartje hangen aan natuur? Een edelhert is zoveel waard, een vogelsoort levert zoveel op. Van der Heide: ‘Dat zijn ethische vragen waarbij je je op glad ijs begeeft. Beleidsmakers denken wel graag in euro’s en voor verschillende types natuur kun je vergelijkingen van kosten en baten maken. Bepaalde types natuur leveren nu eenmaal meer op voor de maatschappij. Naast geldelijke waarden kunnen we ook voor een bepaald natuurtype kiezen op basis van andere waarden, zoals ecologische of intrinsieke. Waardebepaling gaat verder dan het hangen van prijskaartjes aan natuur. Met economische kennis is het wel mogelijk om verschillende scenario’s door te rekenen en te adviseren bij de keuzes voor de inrichting, beheer of duurzame benutting van een gebied.

’Winst is lange tijd een vies woord geweest als je het over natuur had. Natuur was gratis! Natuur betekende ook dat je op een bepaalde plek geen woningen of wegen kon bouwen. Nu moeten natuur en maatschappij meer samengaan. ‘Natuur is mooi, we genieten ervan, maar het levert zoveel meer op, zoals recreatiegebieden en gezondheidsbaten’, aldus Van der Heide. ‘Landschappen inspireren landschapsschilders, en ook op onderwijs vlak geeft natuur veel inzichten. Jacht levert geld op, het plukken van bramen of bessen levert mensen ook baten op - ze plukken letterlijk de vruchten van natuur. Bomen leveren hout en zuurstof, zandgebieden zorgen voor schoon drinkwater. Wat dat waard is? Dat is lastig te zeggen. Een prijs zegt niet altijd wat iets waard is. Om maar een voorbeeld te geven: schoon drinkwater kost ons weinig en we laten de kraan vaak openstaan. De prijs van een diamant ligt veel hoger, terwijl drinkwater van levensbelang is.’

Door Tefke van Dijk