Twan Stoffers: Stage op Saba, 'the Unspoiled Queen'

Saba

Wanneer je op Saba aankomt, met een propellorvliegtuig op de kortste landingsbaan van de wereld, bedanken veel mensen eerst even de Goden voordat ze gaan genieten op het kleinste eiland van de Nederlandse Antillen. Het wordt met recht ‘the Unspoiled Queen’ genoemd; alles oogt ruig en niet door de mens veranderd en is mede daardoor een juweel voor het oog. De inactieve vulkaan, Mt. Scenery, met een top van 877 meter (hoogste punt van Nederland) kent een steil verloop richting de Caraïbische Zee met 3 dorpen in de vlakke gedeeltes gelegen. Het steile verloop in combinatie met de grootte van het eiland zorgt er helaas wel voor dat er geen strand op Saba te vinden is.

Met ongeveer 2000 inwoners voelt Saba nog kleiner aan dan een gemiddeld dorp in Nederland. Iets wat op veel mensen een rustgevend effect heeft. Binnen de korte keren weet het hele eiland dat er weer een nieuwe stagiair uit Nederland aanwezig is. Het duurt echter iets langer voor jij in de gaten hebt dat de man die al 2 weken naar je zwaait als hij langs rijdt, eigenlijk de broer van de oom van je buurman is. Over langsrijden gesproken, vervoer is geen enkel probleem op het eiland. Het eiland kent maar 1 weg en deze loopt van het vliegveld in het noorden, naar de haven in het zuiden, en kruist alle drie de dorpjes. Ik woon zelf in het ‘middelste dorpje’ Windwardside, dus afhankelijk van welke kant je je duim tijdens het liften op richt, word je naar het vliegveld of de haven gebracht. Liften is normaal en gemiddeld neemt 1 op de 4 automobilisten met alle plezier lifters mee.

Het onderwaterleven

Er worden 5 verschillende ecosysteem gevonden op Saba: van een altijd vochtig elfenwoud tot zeer droog grasland, ieder met de zich kenmerkende flora en fauna. Het systeem wat mij het meeste aanspreekt staat ook wel bekend als het meest stabiele ecosysteem op aarde, namelijk de oceaan. Ook hier is de titel ‘Unspoiled Queen’ op z’n plaats en tijdens het duiken in de Caribische zee rond Saba voelt het alsof de tijd heeft stilgestaan. Grote rotsblokken, ooit gespuwd door de vulkaan, worden afgewisseld met schitterende koraal- en sponzentuinen.

Zelf vind ik de ‘pinnacles’ de meest indrukwekkende duiklocaties waar ik ooit gedoken heb. Deze overgebleven pilaren van de mond van een vulkaan een paar honderd meter uit de kust, worden bewaakt door rifhaaien, verpleegsterhaaien, adelaarsroggen en verschillende grote scholen vis. Dat ik een echte geluksvogel ben met deze stage blijkt wel uit het feit dat ik tijdens een duik bij één van deze pinnacles genaamd ‘shark shoal’ 6 hamerhaaien tegenkwam! Hoewel ik meer vermoed dat ze ons per ongeluk tegenkwamen. En alsof dat nog niet genoeg was, heb ik een maand later mogen zwemmen met 2 bultruggen die aan het rusten waren rond het eiland, weer een unieke ervaring! Deze walvissen bleven 20 minuten onder de boot liggen om 15 meter diepte, waarna ze sierlijk de weg naar het oppervlak zochten voor een flinke teug lucht en daarna vertrokken in de grote blauwe diepte.

Mijn onderzoek

Het water rond Saba is al heel snel heel diep, tot honderden meters, waardoor het voor veel organismen een geïsoleerde locatie is. Visserij vindt veelal uit de kust plaats. Ongeveer 5 kilometer ten westen van het eiland doemt de Saba bank op uit de diepte. Dit is een groot (2,200 km²) plateau van gesteente wat (nu) compleet onder water ligt, met dieptes variërend van 10 tot 60 meter. Door de verschillende dieptes, het grote oppervlak en verschillende bodemsubstraten is er een grote verscheidenheid aan habitattypes te onderscheiden. Deze grote verschillen aan habitat trekt veel vissoorten in verschillende samenstellingen aan.

Mijn onderzoek richt zich op het effect van de habitattypes en visserij op de structuur van de visgemeenschappen. Dit doe ik door op verschillende plekken op de Saba bank BRUV (Baited Remote Underwater Video) samples te nemen. Dit wordt gedaan door een frame met twee camera’s op de bodem te plaatsen en video-opnames te maken. Predatoren worden aangetrokken door aas te gebruiken. Zelfs tijgerhaaien zijn gezien op de videobeelden. Dat dit veldwerk niet altijd leuk was, kon je geregeld aan mijn maag vragen. De geur van rottende sardientjes in combinatie met de hoge golven gaf wat haperingen in mijn verteringssysteem. Ook de westkant van de Bank moest eraan geloven, waardoor sommige werkdagen bestonden uit meer dan 18 uur, het was immers 3 uur heen en 4 uur terugvaren, bij gunstige omstandigheden. En de omstandigheden waren vaak verre van gunstig. De ruigste periode van het jaar op de Caribische Zee is in de periode van november tot februari. Eén keer raden tijdens welke periode ik deze stage liep..

De geschoten videobeelden van ieder één uur werden achteraf geanalyseerd op vissoort, grootte en uiteraard habitattype. Om veranderingen in vissamenstelling tussen habitattypes te interpreteren, kijk ik naar de traditionele parameters als soortenrijkdom en diversiteit. Daarnaast is het interessant om te kijken naar trofische veranderingen, dit doe ik door het maken van een ecomorfologische analyse. Ecomorfologie is het onderzoeken van de relatie tussen vorm van organismen (lees: vissen) en hun ecologie, in dit geval voedseltype. Voor dit onderzoek probeer ik van de top 20 vissoorten die voorkomen op de videobeelden minimaal 5 individuen te krijgen en deze te ontleden. Het ontleden is super interessant om te doen, omdat je zo echt een beeld krijgt op welke manier zo’n vis is aangepast aan zijn voedseltype.

Het verkrijgen van vis is vrij lastig, omdat het eiland maar 7 actieve vissersboten kent die veelal vissen op kreeft. Ik ben dus afhankelijk van de bijvangst van de vissers om de vissen te bemachtigen die ik nodig heb voor het onderzoek. Bevriend zijn en blijven met de vissers is in dit proces vrij essentiëel. Ook is het af te raden om als beginner zelf aan de slag te gaan met een netje. Onthoud: je bevindt je in hun omgeving, en zij zijn er veel beter op aangepast dan jij. Het leverde wel lachwekkende momenten onderwater op, ik voelde gewoon dat de vissen mij uitlachten. Uiteindelijk zette het speervissen meer zoden aan de dijk en heb ik een representatief beeld van de vissoorten op de Saba bank kunnen bemachtigen, onder het motto: wie het laatst lacht...

De details

Achteraf gezien was deze stage alles wat ik ervan gehoopt had dat het zou zijn! In het begin is het heel erg wennen aan de manier van leven. Vooral als je, zoals ik, gewend bent de hele dag volgepland te zijn en dat alles stipt op tijd moet gebeuren. Op Saba heerst een echt Caribische sfeer: wat vandaag niet gebeurt, dat doen we dan toch gewoon morgen? Of volgende week, of volgend jaar! Voorbeeld: we wachten hier al 9 maanden op een ‘block for the winge’, een niet essentiëel maar wel vrij handig onderdeel voor op de boot als die zware camera’s uit het water getakeld moeten worden. Ook is het navigatiescherm van de boot al sinds dat ik op Saba ben kapot. Deze wordt dan opgestuurd naar Sint Maarten, waar het gemaakt wordt. Vervolgens wordt het scherm terug gestuurd naar Saba, waar het kapot bij de douane verschijnt. Schijnbaar ergens in het proces laten vallen door iemand. Dus hup, weer terug met dat scherm naar Sint Maarten, waar je vervolgens iedere dag hetzelfde mannetje moet bellen om te vragen hoe het met jouw scherm staat. Dit maakt je ook weer creatief: diepte werd gemeten met een rolmaat van 50 meter met een gewicht eraan en navigeren deden we gewoon met een handheld GPS systeem. Wanneer dit systeem faalde, hadden we altijd nog onze zeer ervaren kapitein (oud-visser op de Saba bank), die ons naar alle uithoeken van de Bank kon navigeren. De bijnaam van onze kapitein was ‘kapitein Heineken’, ik denk dat dit geen verdere uitleg nodig heeft. Het enige wat ik erover kwijt wil is dat er best veel gedronken wordt op het eiland. Maar wat wil je met temperaturen altijd hoger dan 25 graden. Proost! Ik neem er nog eentje op deze fantastische stage op een prachtig eiland!