Een zee van mogelijkheden voor jonge vissers door koppeling onderwijs en WUR-onderzoek

Met dit practoraat is de ambitie uitgesproken om een langjarige samenwerking en uitwisseling aan te gaan tussen het onderzoek vanuit Wageningen en de praktijk(innovaties) vanuit het maritieme visserijonderwijs. Er liggen veel kansen en uitdagingen voor de voedselwinning op zee. De vraag is hoe nieuwe generaties vissers bij innovaties betrokken kunnen worden.

Van Green Deal naar de Blue Deal

Op maandag en dinsdag werkt practor Geert Hoekstra bij Wageningen University & Research aan economisch onderzoek naar de seafood keten. Hij kijkt daarbij naar de keten en de markt bij zowel visserij als aquacultuur. Op donderdag en vrijdag werkt hij gedetacheerd vanuit Wageningen Research voor ROC Friese Poort:

'Een practor kun je zien als een hoogleraar zoals we die binnen de universiteit kennen of een lector binnen het hbo, maar dan heel praktisch binnen het beroepsonderwijs van het mbo.'

Brussel speelt een steeds grotere rol in de landbouw en visserij. Met de Green Deal met de Farm-to-Fork- en Biodiversiteitstrategie, is de ambitie ingezet het Europees voedselsysteem zo in te richten dat de impact op klimaat geminimaliseerd wordt.

De verduurzamingsopgaven voor de Europese landbouw hebben grote impact op Geerts werk voor en met het onderwijs. Ook de Europese visserij en aquacultuur moeten verduurzamen. Op de website van de Europese Commissie staat het volgende over de blauwe economie verwoord:

'De oceanen en zeeën zijn een essentiële bron voor het leven en bestaan op aarde. De grootste 'longen' van onze planeet geven ons voedsel, zuurstof en energie. Daarnaast zijn oceanen en zeeën een thuis voor veel diersoorten en reguleren ze het klimaat op aarde door onder andere CO₂ op te vangen. Beschermen van natuur op land en zee zal hand in hand moeten gaan met economische activiteiten. Zoals Virginijus Sinkevičius, de Eurocommissaris voor Milieu, Oceanen en Visserij, stelt: "Om echt groen te zijn, moeten we ook blauw denken."'

Vandaar dat een Blue Deal en Green Deal beide nodig zijn om tot duurzame voedselsystemen te komen. Ook in het regeerakkoord komen de klimaatambities vanuit Parijs en Brussel terug bij de Nederlandse landbouw en visserij. Denk aan de 'Fit for 55'-wetgeving waarbij emissies met 55% moeten worden gereduceerd in 2030. Het stikstofdossier speelt niet alleen in de landbouw maar ook in de visserij en aquacultuur (met name mosselkweek) op de Waddenzee en kustwateren als Natura 2000-gebieden.

Perspectief voor jonge vissers als de generatie van de toekomst

In het 'nieuwe' regeerakkoord staat heel summier beschreven dat er voor de Nederlandse visserij voldoende ruimte en perspectief moet zijn voor innovatie en diversificatie. Geert: 

"Als er wordt gesproken over de toekomst - hetzij 2030, hetzij verder weg - dan kun je niet om het onderwijs heen. Vanuit politiek en beleid kunnen allerlei plannen voor de landbouw en visserij worden bedacht, maar uiteindelijk zullen de studenten van nu en straks het in de praktijk vanuit hun vak moeten verwezenlijken."

Geert gelooft dan ook sterk dat je de toekomstige generaties nu al moet uitrusten met de vaardigheden en manieren van denken om de vele uitdagingen om te zetten naar kansen binnen hun sector.

De nieuwe minister van LNV, Henk Staghouwer, benadrukte recent dat er een langetermijnperspectief moet komen voor boeren en vissers. Uiteindelijk is het volgens de practor dan ook hard nodig dat er toekomstperspectief is:

"Zonder perspectief voor jonge vissers en boeren zullen we als Nederland eerder een import- dan een exportland verworden. Zonder beroepssector geen praktijklocaties waar innovaties kunnen worden getest op haalbaarheid en praktisch nut."

Een kenniseconomie kan volgens Geert niet alleen berusten op kantoorfuncties zonder hardwerkende jongens en meiden op het land of zee die de handen uit de mouwen steken voor het voedsel op ons bord. Dat is juist de reden waarom Wageningen en het mbo maritiem onderwijs van ROC Friese Poort besloten hebben samen te werken. Geert:

"De kennis die in Wageningen ontstaat vanuit onderzoek en het bedrijven van wetenschap is niet voor de boekenkast. Door die praktisch te vertalen naar het onderwijs ontstaan nieuwe inzichten die weer kunnen leiden tot innovaties onder studenten en bedrijven. Andersom is de praktijk vanuit het bedrijfsleven en onderwijs vaak de voedingsbodem of kraamkamer voor innovaties. Wageningse onderzoekers kunnen de wetenschap toetsen aan de praktijk, waar de praktijk de realiteit en ideeën kan aandragen voor de onderzoekswereld. Het regeerakkoord spreekt dan ook van het versterken van het beroepsonderwijs."

Van donkere wolken (uitdagingen) naar lichtpuntjes (kansen)

In het jaarlijkse evenement Visserij in Cijfers van Wageningen University & Research werd in 2021 gewezen op het zwaar weer waarin de Nederlandse visserij verkeert. Grote problemen dreigen de sector te overspoelen. Denk aan de uitdagingen van dalende inkomsten door hoge olieprijzen en slechte vangsten, ruimtegebrek voor visserij op de Noordzee door de komst van windparken en beschermde natuurgebieden, klimaatverandering, veranderend consumentengedrag, Europees beleid (dreigend verbod op bodemberoerende visserij, aanlandplicht, pulsverbod etc.). Tel daar een tekort aan voldoende gekwalificeerd personeel bij op. Ondanks al deze uitdagingen spreekt de practor vaak studenten die de toekomst hoopvol inzien.

In de aflevering van VPRO Tegenlicht Vissen naar de toekomst ging Geert met visserijstudenten in gesprek over de toekomst. 'Vergeleken met onze ouders zijn wij als jeugd veel meer opgegroeid met de noodzaak van verduurzaming. Het gaat om onze broodwinning dus een schone zee en duurzame visbestanden zijn in het belang van onze toekomst', zegt één van de studenten. 'Ook digitalisering en de transitie naar schone energie zien wij niet als bedreigingen maar als kansen.' Ook het leren samenwerken en kennis met elkaar delen is een speerpunt voor het practoraat. De practor licht toe:

"Al snel kan de neiging om nieuwe ideeën of kennis voor jezelf te houden als onderwijsinstelling of als zelfstandig bedrijf. Vanuit practoraat maar ook richting studenten vinden we het belangrijk om samenwerking en kennis delen te stimuleren. Als je verschillen gaat waarderen en elkaar blijft (op)zoeken, kun je bepaalde standpunten vaak beter plaatsen. Uiteindelijk is Nederland onderdeel van een groter geheel zoals de EU. Niet alleen binnen de eigen landsgrenzen zijn samenwerkingen en bondgenoten belangrijk maar ook internationaal. Het pulsverbod heeft dit pijnlijk aangetoond."

De potentie van blauw naast groen voedsel

Onderzoekers van WUR zien juist ook kansen voor de voedselwinning op zee. De oppervlakte van onze planeet bestaat voor circa 71% uit zee en oceanen. Met schaarse ruimte op land en een groeiende wereldbevolking ligt er potentie voor voedselwinning op zee. Recent onderzoek van WUR-hoogleraar Jaap van der Meer in Nature liet zien dat onze verwachtingen over de opbrengst uit zee te hoog gespannen waren.

Gesloten recirculatiesystemen (RAS) op land worden vaak bestempeld als de oplossing voor aquacultuur in de toekomst. Tegelijk zie je de grootste aquacultuurbedrijven veel tijd en energie investeren met hun R&D in de kweek van zalm en andere vissoorten op open zee. De veelzijdigheid van wat de zee ons aan soorten eiwitrijk voedsel kan bieden is ongekend. Door de opwarming van het Noordzeewater zien vissers ook steeds vaker nieuwe soorten zoals inktvis, rode mul, poon en zelfs tonijnachtigen.

Niet alleen liggen er kansen voor opkomende vissoorten maar ook voor kweek van plantaardige soorten zoals zeewieren gecombineerd met schelpdieren. Deze laatstgenoemde soorten hebben een nog lagere footprint dan de predatoren zoals zalm en tonijn die weer veel voer nodig hebben. Niet voor niets was de potentie van macro-algen onderwerp van gesprek op het staatsbezoek door ons koningsechtpaar aan Noorwegen. Hier waren diverse onderzoekers van WUR bij aanwezig. Het combineren van natuurherstel (building with nature) en de kweek van algen of schelpdieren blijkt veel potentie te hebben. Geert:

'De Covid-pandemie heeft ons bewust gemaakt dat lokale voedselproductie en -voorziening belangrijk werden toen internationale logistieke ketens ontwricht raakten. Nu er steeds meer maatschappelijke aandacht ontstaat voor de ecologische footprint en herkomst van ons voedsel, biedt de Noordzee ons meer dan de gemiddelde consument beseft. Zeewier of circulair verwerkte reststromen uit vis klinken voor de meerderheid van de consumenten nog niet bepaald aantrekkelijk, maar net als de vegetarische producten zal de acceptatie ervan door groepen consumenten naar verwachting groeien.

Zeewier zal geen aardappelen of rijst volledig gaan vervangen maar kan wel een belangrijk supplement of onderdeel van een recept worden om bijvoorbeeld aan de omega-3 vetzuren te komen. Toch zal vis de hoofdmoot blijven van ons voedsel uit de Noordzee. Nederland beschikt over veel vangstquota voor platvis. Daar hebben familiebedrijven van generatie op generatie veel financieel vermogen in geïnvesteerd. De relatief jonge markt voor algen staat in vergelijking tot die van de bekende vissoorten nog in de kinderschoenen.'

Kennis delen via Masterclass Ondernemerschap in de blauwe economie

Begin 2022 start Wageningen Research samen met het practoraat vanuit ROC Friese Poort een masterclass. In dit Kennis op Maat-project vanuit de Topsector Agri&Food komen in zeven lezingen diverse thema's aan bod door sprekers van WUR en het bedrijfsleven over thema's zoals de drie P's (Planet, People, Profit/Prosperity) en innovatie. Deelnemers bestaan uit familiebedrijven uit de visserij, aquacultuur en visverwerking/-handel naast studenten van het mbo, hbo en wo. De masterclass wordt afgesloten met een excursie. Zie hier de digitale flyer en een vlog van 3 minuten waarin de practor Geert studenten oproept deel te nemen aan deze masterclass.

Uitwisseling tussen jonge boeren (groen) en vissers (blauw)

Naast de masterclass vindt er een uitwisseling tussen jonge boeren en jonge vissers/visverwerkers plaatst. Juist de agrarische sector (groen) en de vissector (blauw) hebben veel gemeenschappelijke uitdagingen. Denk bijvoorbeeld aan de politieke beleidsvragen en besluitvorming rondom ruimtelijke ordening. Op het land worden boerderijen uit- of opgekocht om te wijken voor natuur of bouwbestemming. Op de Noordzee moeten vissers wijken voor natuur of windenergie. Een andere gezamenlijk thema is het zoeken naar verduurzaming door middel van het toepassen van schone brandstoffen zoals waterstof voor de aandrijving van tractoren en visserijschepen. En vanuit de Brusselse Green Deal worden zowel het gemeenschappelijk landbouwbeleid als het visserijbeleid hervormd: er moet meer biologisch voedsel komen, meer transparantie over de herkomst van voedsel en de productie moet met minder uitstoot zoals die van koolstofdioxide (CO₂) en stikstofoxide (NOx) gepaard gaan. In het voorjaar van 2022 organiseren het NAJK, AgroFoodCluster en het Young Seafood Leadership een uitwisseling tussen groen en blauw voor de jonge talenten met interessante sprekers.

Een belangrijk speerpunt van het practoraat is landelijk en waar mogelijk internationaal kennis uitwisselen en delen. Loop je als onderzoeker of student met een idee of onderzoeksvraag die in de praktijk getest moet worden, schroom niet contact te zoeken met het practoraat of bekijk de website van het practoraat.