Dossier
Beken en beekdalen
In heel West-Europa zijn beken de afgelopen eeuw rechtgetrokken, vastgelegd, gestuwd en aangepast aan een zo groot en snel mogelijke afvoer van water. Samen met de eutrofiëring heeft dit geleid tot een sterke afname in de ecologische kwaliteit van beken. Wageningen University & Research doet onderzoek en geeft advies over het beheer van beekdalen.
Beekdalen worden gekenmerkt door een beekdalvlakte ingesloten tussen hogere gronden met daartussen een beekbedding en oeverwallen. De oeverwallen bestaan uit sediment dat wordt afgezet als de beek buiten zijn oevers treedt. Vaak zijn er naast de actieve beekbedding ook andere wateroppervlakten in het dal aanwezig.
In de vorige eeuw werden beken rechtgetrokken om de afvoercapaciteit te verhogen en daarmee de kans op wateroverlast te verkleinen. Inmiddels blijkt dat beken te diep in het landschap snijden waardoor beken het omliggende landschap verdrogen en het water te snel afvoeren. Hierdoor vindt er bovenstrooms verdroging plaats en verdwijnen typische planten en dieren. Deze ontwikkelingen worden tegengegaan door middel van geomorfologisch beekherstel.
Geomorfologisch beekherstel houdt rekening met:
- Het herstellen van de leefomgeving
- Geschikt maken van de beek/ het beekdal voor de oorspronkelijke organismen
- Vasthouden en bergen van water
- Klimaatverandering
- Het herstel van cultuurhistorische waarden.
Klimaatverandering
Klimaatverandering zal het neerslagpatroon veranderen, waardoor er periodes van droogte kunnen optreden, maar ook periodes met extreme regenval. Door een bufferzone aan te leggen kan het beekdal meer water bergen. Door de bufferzone zal de piekafvoer minder hoog zijn omdat niet al het water tegelijk in de beek terecht komt, maar gelijkmatiger wordt afgevoerd.
Ecologie van het beekdal
Daarnaast is ook de ecologie van het gebied erg belangrijk. Zo helpen insecten een grote rol bij de afbraak van organisch materiaal in het water. Om de biodiversiteit in het beekdal te vergroten is hermeandering belangrijk. Door hermeandering ontstaat een divers landschap, dat aantrekkelijker is voor dier- en plantensoorten. Het introduceren van dood hout in de beek is goede manier om de stromingsvariatie en de heterogeniteit van de beek te verhogen, wat de biodiversiteit ook ten goede komt en het beekdal aantrekkelijker maakt.
Gerelateerde podcasts
- Maarten en Ralph gooien zand in de beek (Over Water & Klimaat, 24-09-2020)
Overige downloads
Artikelen
- Kronkelende beek is nog geen natuurlijke beek - 2012 - Nieuwe Veluwe
- Beekdal als klimaatbestendige buffer - 2010
- De actuele toestand van beekherstel in Nederland - 2009 - H2O
Publicaties
- Het brede beekdal als klimaatbestendige buffer in de veranderende leefomgeving
- Mobility of lowland stream Trichoptera under experimental habitat and flow conditions - 2012 - Limnologica
- A comparative review of recovery processes in rivers, lakes, estuarine and coastal waters - 2012 - Hydrobiologia
- The significance of climate change in streams utilised by humans - 2009 - Fundamental and Applied Limnology
- Publicatie: Impact of Hydromorphology and Spatial Scale on Macroinvertebrate Assemblage Composition in Streams - 2008 - Integr Environ Assess Manag
Rapporten
- Van Recht naar Krom. Onderzoek naar de doeltreffendheid en doelmatigheid van het beleid voor de (her)inrichting van watersystemen bij waterschap Regge en Dinkel. Alterrarapport 2432 - 2013
- Beekdalbreed hermeanderen. Bouwstenen voor de 'Leidraad voor innovatief beek- en beekdalherstel' - 2012 - Stowa rapport
- Het effect van piekafvoeren op de levensgemeenschap in beekbovenlopen. II. Resultaten van twee veldexperimenten in een half-natuurlijke beek. Alterrarapport 2002 - 2010
- Het effect van piekafvoeren op de levensgemeenschap in beekbovenlopen. I. Resultaten van twee veldexperimenten in een natuurlijke beek. Alterrarapport 2001 - 2010
- Methodiek waardering aquatische natuurkwaliteit; ontwikkeling van graadmeters voor sloten en beken - 2010
- EnquĂȘte beek(dal)herstelprojecten 2004-2008 - 2009
- Herinrichting Geeserstroom; beschrijving van de monitoringsresultaten - 2008 - Alterrarapport 1790
- Herstel Jufferbeek door houtinbreng - 2008 - Alterrarapport 1737
- Keylinks: Ecologische processen in sloten en beken; II De relatie tussen afvoerdynamiek, temperatuur en de populatiegroei van Agapetus fuscipes - 2005 - Alterrarapport 1069
- De effecten van bodemverhoging op het beekecosysteem van de Springendalse beek - 2004 - Alterrarapport 1075
- Macrofauna en vegetatie van de Nederlandse beken. Een aanzet tot beoordeling van de ecologische toestand - 2004 - Alterrarapport 756
- De ontwikkeling van een op macrofauna gebaseerd beoordelingssysteem voor Nederlandse beken in Europees verband - 2003 - Alterrarapport 827