Nieuws

Begrip van sociale veerkracht essentieel voor bijengezondheid

article_published_on_label
11 februari 2022

Waarom bezwijken sommige honingbijvolken door veranderingen in het milieu en stressfactoren zoals parasieten, voedseltekorten en ziekten, terwijl andere kunnen herstellen? Het vermogen van bijenvolken om homeostase (uitgebalanceerde zelfregulatie) te behouden en/of terug te keren naar homeostase na blootstelling aan stressoren, wordt gedefinieerd als sociale veerkracht. Het meten van sociale veerkracht is een nieuwe benadering voor het beheer van de gezondheid van honingbijen en kan helpen bij duurzame bijenteelt en toekomstige preventie van verlies.

In de afgelopen decennia hebben honingbijvolken grote verliezen geleden, veroorzaakt door verschillende stressoren zoals varroa, gebrek aan dracht en pesticiden. Eerdere experimenten laten zien dat deze stressoren zowel effect hebben op individuele bijen als op volksniveau. Hoewel individuele bijen dood kunnen gaan, storten niet altijd alle volken in door blootstelling aan stressoren.

Superorganismen met sociale veerkracht

Honingbijen worden beschreven als superorganismen. Dit betekent dat ze een groep individuen zijn die als één geheel handelen. Het zelfregulerende gedrag van individuele bijen en de interacties tussen nestgenoten houden het volk in evenwicht. Als superorganisme kan het volk de homeostase handhaven of terugkeren na blootstelling aan stress door middel van volksmechanismen. Het kan dus zijn dat ondanks de verstoring en een deel dode bijen, het volk toch in staat is te herstellen en weer in balans te komen. Dit vermogen wordt gedefinieerd als sociale veerkracht.

Chronische stress

De sociale veerkracht van honingbijen kan in het gedrang komen door chronische stress. Bijvoorbeeld in volken met varroabesmetting. Wanneer stress te lang aanhoudt, kan dat leiden tot uitputting van de veerkracht. Naarmate het volk minder veerkrachtig wordt, kan het kwetsbaarder zijn voor extra stress of veranderingen in de omgeving. Volken onder chronische stress zijn kwetsbaarder voor effecten van verstoringen, ze kunnen voorbij het kantelpunt worden geduwd en zijn mogelijk niet in staat om te herstellen en kunnen uiteindelijk instorten (figuur 1). Uitzonderingen hierop kunnen volken zijn die resistent of tolerant zijn ten opzichte van een stressor (bijv. varroa). Deze volken kunnen ondanks de blootstelling aan de stressor toch hun homeostase behouden door gedrag te vertonen dat voorkomt dat ze last krijgen of omdat ze sneller kunnen herstellen.

Figuur 1. Visualisatie van sociale veerkracht in een honingbij volk, met volksgrootte weergegeven over de tijd. In volken zonder (chronische) stress zijn het volken in homeostase (een evenwicht van zelf regulerende mechanismen). Afhankelijk van de mate van verstoring, herstelt het volk en komt weer in balans. Indien het volk al last heeft van (chronische) stress, kan het bij verstoring over een kantelpunt schieten en instorten, herstel is dan niet meer mogelijk. De capaciteit van de onderliggende mechanismen in het volk die zorgen dat er herstel plaatsvindt, is essentieel voor de overleving van het volk.
Figuur 1. Visualisatie van sociale veerkracht in een honingbij volk, met volksgrootte weergegeven over de tijd. In volken zonder (chronische) stress zijn het volken in homeostase (een evenwicht van zelf regulerende mechanismen). Afhankelijk van de mate van verstoring, herstelt het volk en komt weer in balans. Indien het volk al last heeft van (chronische) stress, kan het bij verstoring over een kantelpunt schieten en instorten, herstel is dan niet meer mogelijk. De capaciteit van de onderliggende mechanismen in het volk die zorgen dat er herstel plaatsvindt, is essentieel voor de overleving van het volk.

Coping mechanismen

Het meten van sociale veerkracht in volken kan gunstig zijn voor de gezondheid van honingbijen. Echter, voordat sociale veerkracht kan worden gemeten, moeten mechanismen van veerkracht beter worden begrepen.

Er kunnen drie ‘coping mechanismen’ voor sociale veerkracht worden gedefinieerd vanuit de ecologie van de honingbij. Dat zijn onderliggende sociale mechanismen in het volk die  helpen de zelf regulatie in balans te houden of weer terug in balans te brengen.

  1. Thermoregulatie in de winter, om te overleven bij koude temperaturen, waarbij volken een thermo-regulerende cluster vormen om warmteverlies te remmen.
  2. Tijdstip waarop het volk midwinter het broednest weer opstart, waarbij het de afweging moet maken tussen voorraden die beschikbar zijn en tijdig optimaal klaar staan om te starten met foerageren op de eerste dracht.
  3. De taakverdeling van werksters in de lente en zomer, waar honingbijen verschillende taken uitvoeren voor groei en voortplanting van het volk, maar ook moeten voorbereiden op de winter.

Sociale veerkracht als mechanisme om met stress om te gaan

Het effect van stress op deze volksmechanismen en hoe verschuivingen en verlies van veerkracht kunnen optreden als reactie, worden verder besproken in het onlangs gepubliceerde artikel "Understanding social resilience in honeybee colonies". Dit artikel verscheen in het gratis toegankelijke tijdschrift ‘Current Research in Insect Science’ en bespreekt welke mechanismen volken gebruiken om te herstellen en/of de stabiliteit te behouden na blootstelling aan stress. De auteurs, onder wie bijen@WUR-onderzoekers Zeynep Ülgezen en Dr. Coby van Dooremalen, onderzoeken sociale veerkracht bij honingbijen als een mechanisme om met stress om te gaan, identificeren welke methodes honingbijen daarvoor gebruiken en bespreken hoe veerkracht kan worden gemeten.

Het begrijpen van sociale veerkracht, en daarmee het identificeren van indicatoren van verlies van veerkracht, is essentieel voor de gezondheid van honingbijen en het voorkomen van verlies van volken.