Nieuws
Lock-ins belemmeren transitie naar duurzaam en circulair voedselsysteem
In haar visie Landbouw, natuur en voedsel: waardevol en verbonden, beoogt minister Schouten Nederland koploper te maken in kringlooplandbouw. Om dat te bereiken is er nog wel een weg te gaan; het huidige productiesysteem is niet toekomstbestendig. Bovendien zitten de betrokkenen gevangen in een scala van afhankelijkheden van de markt, wetten, uiteenlopende belangen en denkpatronen.
Wageningen Economic Research verkende aan de hand van gesprekken met belangenbehartigers van de primaire sectoren, verwerkers, retail en beleidsmedewerkers de invloed van lock-ins op beleid en praktijk. De betrokkenen onderschrijven grotendeels de probleemanalyse van de minister en de bereidheid om te werken aan het doorbreken of ombuigen van lock-ins is aanwezig maar de hoe-vraag staat nog open. Van groot belang is dan dat alle betrokkenen elkaar willen motiveren en 'verleiden' tot meer en betere samenwerking, gebaseerd op een gevoel van urgentie.
Kom uit de framing van lock-ins en trek samen op
Op dit moment zitten de betrokkenen nog teveel vast in oude denkwijzen, belangen en verouderde verdienmodellen om meteen met het kringlooplandbouw systeem aan de slag te gaan. Systeem lock-ins uiten zich in afhankelijkheden als gevolg van globalisering, liberalisering en voor Nederland ook een toenemende afhankelijkheid van technologie. Tevens ervaren bedrijven markt lock-ins; men zit vast in het dominante paradigma zo goedkoop mogelijk te moeten produceren, want consumenten zijn niet altijd bereid voor duurzaamheid te betalen, terwijl de boer gebonden is aan leningen en afschrijvingen. Bij governance lock-ins zien we dat de boeren vaak een gevoel van onmacht hebben. Ze ervaren die onmacht in de keten en hebben veel last van regeldruk. Cruciaal is ook dat de boeren waardering missen voor het harde werk dat ze doen om goede producten te maken. Tenslotte zijn er transitie lock-ins, geworteld in het gevoel dat de problemen te groot en complex zijn voor oplossingen; dat de coördinatie te zwak is en de regie te versplinterd.
Voor de transitieopgave is het zaak om uit de framing van de lock-ins te komen en samen op te trekken.
Nieuwe rollen om de transitie te ondersteunen
De stakeholders zien graag dat de overheid de rol als regisseur voor de transitie op zich neemt. Het gevaar hiervan is dat de betrokkenen te veel naar de overheid gaan kijken. Daarom is het zinvol ook een regierol voor de organisaties buiten de overheid te organiseren. De bereidheid van het bedrijfsleven om regie te nemen en de rol van partner te vervullen is sterk aanwezig. Het gevoel van onmacht in de keten en druk van schulden bij de bank dat boeren hebben, leidt nu tot pad-afhankelijkheden waarin de boer noch motivatie noch mogelijkheden vindt tot innovatie. Om daarin perspectief te bieden, hebben alle partijen een rol, inclusief de consument. Daarbij is samenwerking over expertises, disciplines en sectoren heen, met een bereidheid om nieuwe inzichten te ontwikkelen van cruciaal belang.
Samenwerking met dialoog als leidraad voor transitie
De transitie vraagt om samenwerking gebaseerd op dialoog en een plan om kleine maar wezenlijke stappen te kunnen zetten vanuit een gevoel van urgentie en richting. Het biedt kansen om bestaande netwerken, zoals de Topsectoren en het Agroloket goed te benutten. De transitiebehoefte bruist en leeft. De tijd is nu rijp om door te pakken en zowel mensen en organisaties in het voedselsysteem te verleiden in beweging te komen. Bijdragen vanuit eigen kracht en kunnen is het adagium.
Dit project krijgt een vervolg in de komende jaren waarin onderzoekers bestaande initiatieven analyseren en delen, en inventariseren waar de ondernemers tegenaan lopen om kansrijke vervolgstappen te zetten in een verdere transitie.