De kracht van delen: de MRI-faciliteit als verbindende schakel tussen voedings- en patiëntonderzoek

MRI staat voor Magnetic Resonance Imaging, een methode om in het menselijk lichaam te kijken en beelden te verkrijgen die informatie geven over de weefsels, dus de weke delen in het onderzochte lichaamsdeel. Een groot voordeel is dat er geen schadelijke straling benodigd is voor deze manier van beeldvorming.

MRI’s zijn er in diverse soorten en maten, je vindt ze in tal van Nederlandse ziekenhuizen. Maar de MRI-faciliteit in Ziekenhuis Gelderse Vallei (ZGV) in Ede is bijzonder. De faciliteit wordt namelijk gedeeld door het ziekenhuis en Wageningen University & Research (WUR). Beide instellingen maken er gebruik van; het ziekenhuis zet de MRI in voor het diagnosticeren van patiënten en WUR voor wetenschappelijk (voedings)onderzoek. Daarbij werken ze ook nauw met elkaar samen.

De feitelijke eigenaar van de MRI is Shared Research Facilities (SRF), een onderdeel van WUR dat zich richt op het gedeeld gebruik van geavanceerde onderzoeksapparatuur door partijen binnen én buiten de eigen kennisinstelling. SRF investeert ook in kostbare onderzoeksapparatuur, mits deze beschikbaar wordt gesteld voor gedeeld gebruik. Zo is ook de aanschaf van de nieuwe MRI gerealiseerd. De faciliteit staat open voor gebruikers van (kennis)instellingen en bedrijven, die hiermee toegang hebben tot een onderzoeksfaciliteit die ze waarschijnlijk nooit op eigen kracht hadden kunnen aanschaffen.

Een van degenen die blij is met de komst van het nieuwe apparaat is Paul Smeets, senior onderzoeker bij Humane Voeding en Gezondheid van Wageningen University & Research. ‘Wij doen voedingsonderzoek in de volle breedte’, vertelt hij, ‘en daarbij is onderzoek met een MRI-scanner een waardevol hulpmiddel. Je kunt op individueel niveau van alles bekijken, zoals de vetverdeling in het lichaam of de werking van het spijsverteringsstelsel. Echt interessant wordt het als je verschillende bevindingen aan elkaar kunt linken. Je kunt bijvoorbeeld in de hersenen observeren hoe een proefpersoon reageert op bepaalde voedselprikkels, om vervolgens te onderzoeken hoe dat relateert aan zijn eetgedrag. Zo krijg je beter inzicht in hoe eetstoornissen werken, of hoe obesitas ontstaat bijvoorbeeld.’

De kennis die via het onderzoek wordt opgedaan, kan door bedrijven worden toegepast bij de ontwikkeling van innovatieve voedingsproducten. Smeets: ‘Gezamenlijk kunnen we zo een belangrijke bijdrage leveren aan de aanpak van verschillende maatschappelijke uitdagingen.’

De nieuwe scanner is een Philips Ingenia Elition X, met een magnetische veldsterkte van 3 Tesla. Volgens Smeets is het apparaat een grote vooruitgang ten opzichte van de vorige MRI, die inmiddels al zo’n negen jaar oud was. ‘Technische ontwikkelingen gaan op dit gebied erg hard’, vertelt hij. ‘In vergelijking met de vorige MRI levert het nieuwe apparaat onder meer een hogere resolutie (scherpte) of een kortere opnametijd.’ Daarnaast zijn er allerlei mogelijkheden voor het maken en toepassen van nieuwe scantechnieken. Smeets: ‘Met deze nieuwe MRI gaan we bijvoorbeeld bestuderen hoe eiwitten in de maag worden afgebroken. Dat zou met de vorige MRI nog onmogelijk zijn geweest.’

De hoge resolutie en andere technische vernieuwingen zijn ook voor het patiëntonderzoek belangrijk, aldus Gerlinda Reijnoudt. Als afdelingsmanager van Ziekenhuis Gelderse Vallei is ze nauw betrokken bij de komst van de nieuwe MRI. Het nieuwe apparaat helpt de radiologen in ZGV om een betere diagnose te stellen, zo legt ze uit. ‘Deze MRI laat veel meer details zien, waardoor we beter kunnen beoordelen wat er aan de hand is.’

De MRI wordt door het ziekenhuis dan ook ingezet bij sportblessures, zowel bij amateursporters als bij topsporters. Met de nieuwe MRI kan bijvoorbeeld kraakbeen in gewrichten beter zichtbaar worden gemaakt en kan een uitspraak worden gedaan over de structuur van het kraakbeen. ZGV geeft de sportzorg vorm via Sports Valley en in samenwerking met het Radiologisch Centrum voor Topsport. Zo wordt bijgedragen aan de integrale begeleiding van de Nederlandse (top)sport.

Daarnaast zal de nieuwe faciliteit ook worden gebruikt bij prostaatonderzoek. Reijnoudt: ‘De landelijke richtlijn is dat prostaatonderzoek moet plaatsvinden op een 3 Tesla scanner. Die geeft de benodigde resolutie, waardoor onderscheid tussen ziek en gezond prostaatweefsel kan worden gemaakt. Door eerst een MRI-scan te maken bij iemand met mogelijke prostaatkanker kunnen vaak biopten van de prostaat achterwege worden gelaten óf kan een biopt veel gerichter worden genomen. Dat is voor de patiënt natuurlijk heel erg prettig.’

Door de samenwerking met Wageningen heeft het ziekenhuis de beschikking over een faciliteit die er anders nog niet geweest was. ‘Voor ons is het buitengewoon fijn dat WUR met steun van de provincie Gelderland en het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat deze MRI heeft kunnen verwerven’, vindt Reijnoudt. ‘Ziekenhuis Gelderse Vallei zou een MRI uit deze technische klasse niet zo snel zelfstandig hebben kunnen aanschaffen.’

Dat voordeel gaat verder dan alleen betere diagnoses door betere scanmethodes, voegt ze daaraan doe. ‘Je ziet ook een heel mooie vorm van kennisdeling ontstaan’, vertelt ze. ‘Onze laboranten en operators krijgen via de wetenschappelijke proeven te maken met andere scandoelmethodes en doelstellingen waar ze heel veel van leren. Je merkt dat de professionaliteit van het hele team hier op een positieve manier door wordt beïnvloed.’

Bijzondere samenwerking tussen ziekenhuis en universiteit

De aanschaf van de nieuwe MRI staat niet op zichzelf. Het ziekenhuis en WUR werken al jaren nauw met elkaar samen, vooral op het gebied van voeding. Die samenwerking krijgt concreet vorm in de stichting Alliantie Voeding in de Zorg, die is gevestigd in Ziekenhuis Gelderse Vallei. De Alliantie heeft als doel om de kennisuitwisseling en samenwerking tussen ziekenhuis en WUR te faciliteren.

‘Meer dan tien jaar geleden zijn de nauwe contacten tussen ZGV en WUR opgestart. De MRI-faciliteit was daarbij één van de eerste grote trajecten’, vertelt Menrike Menkveld-Beukers, de directeur van het samenwerkingsverband. ‘De aandacht voor voeding in de zorg groeide, onder meer doordat (ex-)kankerpatiënten wilden weten wat optimale voeding is tijdens en na de behandeling. Het ziekenhuis met haar ambitie op voeding en wetenschappers van Wageningen die zochten naar middelen om hun voedingsonderzoek te kunnen toetsen; het bleek de start van een gouden combinatie.

Hieruit kwam ook de gemeenschappelijke MRI voort. ‘En dat is best bijzonder’, benadrukt Menkveld-Beukers. ‘Dat er ideeën zijn voor samenwerking is niet zo vreemd, dat gebeurt voortdurend. Maar dat het geconcretiseerd wordt in een project waarmee miljoenen gemoeid zijn en dat zich over vele jaren uitstrekt… Ja, dat is echt wel ongebruikelijk. Er was een grote mate van onderling vertrouwen en commitment bij de twee organisaties. En dat er nu een nieuw, nog geavanceerder apparaat staat, bewijst dat dit vertrouwen nog altijd volop aanwezig is.’

Door de jaren heen is de samenwerking met inzet van de MRI verder gegroeid. Dit gaat inmiddels veel verder dan alleen het delen van een technische faciliteit, benadrukt Menkveld-Beukers. Het meest aansprekende voorbeeld daarvan is het Reuk- en smaakcentrum; een multidisciplinair medisch expertisecentrum, waarbij niet alleen artsen van ZGV, maar ook onderzoekers van Humane Voeding en Gezondheid van WUR betrokken zijn. In dit centrum worden patiënten onderzocht met een reuk- of smaakstoornis. De MRI speelt daarbij een centrale rol, legt ze uit. ‘Tijdens het scannen kunnen ook een olfactometer en een gustometer ingezet worden. Die worden gebruikt om proefpersonen respectievelijk aan geur of smaak bloot te stellen. Je kunt bij patiënten of proefpersonen dan bekijken hoe hun hersens daarop reageren.’ Volgens Menkveld-Beukers kan dit type onderzoek slechts op enkele plekken ter wereld plaatsvinden. ‘Met de komst van de nieuwe MRI is onze faciliteit op dit moment technisch misschien wel de meest geavanceerde’, voegt ze daaraan toe.

Het belang van de MRI bij het reuk- en smaakonderzoek kan nauwelijks overschat worden, meent Menkveld-Beukers. ‘Onderzoek met de MRI bij patiënten met reukverlies heeft aangetoond dat er tóch hersenactiviteit waarneembaar is bij het blootstellen aan bepaalde geuren. Kennelijk worden de geuren toch verwerkt in de hersenen. Zo’n bevinding kan mogelijk een aanzet geven tot een behandelmethode bij reukverlies, iets dat veel vaker voorkomt dan de meesten zich realiseren. Een geavanceerde MRI is daarbij een onmisbaar hulpmiddel.’

Het onderzoek van het Reuk- en smaakcentrum heeft ook aandacht en erkenning vanuit de medische wereld. Het beste bewijs daarvoor is dat een behandeling in het centrum vergoed wordt door de zorgverzekeraars. Daar komt bij dat het reuk- en smaakonderzoek momenteel een flinke impuls krijgt door Covid-19. Menkveld-Beukers: ‘De gevolgen van corona op het gebied van reuk en smaak, die we bij veel patiënten zien, vragen om nader onderzoek. Daarbij wordt ook een beroep gedaan op het Reuk- en smaakcentrum en de nieuwe scanfaciliteit die de onderzoekers daar ter beschikking staat.’

Gedeeld gebruik maakt faciliteit betaalbaar

Bij de aanschaf van de nieuwe MRI is een bijzondere rol weggelegd voor Shared Research Facilities (SRF). Dit onderdeel van WUR richt zich op gezamenlijk gebruik van onderzoeksapparatuur en –faciliteiten. Petra Roubos is als manager verantwoordelijk voor de afdeling. ‘SRF bekijkt welke behoefte er bestaat aan hoogwaardige onderzoeksfaciliteiten. We brengen partijen van binnen én buiten WUR met eenzelfde behoefte bij elkaar. De aanschaf van een apparaat gaat hun individuele draagkracht vaak te boven, maar SRF kan deze investering dan wel doen.’ Voorwaarde voor een dergelijke investering is wel dat het apparaat ook wordt opengesteld voor andere organisaties. ‘Door het gebruik te delen, kost het elke individuele partij niet meer dan het daadwerkelijke eigen gebruik.’

Dit concept wordt al tien jaar in praktijk gebracht, met steun van subsidieverstrekkers zoals de provincie Gelderland en het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. ‘Zo is in 2011 ook de investering in de eerste MRI-faciliteit gerealiseerd. Met de recente aanschaf van de nieuwe, geavanceerde 3 Tesla MRI is de faciliteit klaar voor de toekomst.’

De formule van het delen van apparatuur en faciliteiten blijkt succesvol en vormt dan ook een belangrijk onderdeel in het innovatieprogramma Foodvalley 2030. ‘We werken in dit programma nauw samen met Foodvalley NL. Dankzij de subsidie die via dit programma door de provincie Gelderland beschikbaar wordt gesteld, wordt een extra impuls gegeven aan onze ambitie om nog meer partijen gebruik te kunnen laten maken van geavanceerde apparatuur en faciliteiten.’

Bij de provincie Gelderland is Christianne van der Wal gedeputeerde voor Economische Zaken. ‘Om de regio aantrekkelijk te maken is de afgelopen jaren toegewerkt naar een ambitieus programma, Foodvalley 2030, om ook op langere termijn tot de wereldtop te behoren wat betreft kennis en innovatie op voedselgebied. Het investeren in gedeelde onderzoeksfaciliteiten maakt mogelijk dat hoogwaardige onderzoeksapparatuur beschikbaar komt voor wetenschap én bedrijven’, stelt Van der Wal vast. ‘Dus óók voor het midden- en kleinbedrijf (mkb), dat doorgaans niet in staat is in dergelijke apparatuur te investeren.’

Wat voor de provincie daarnaast meespeelt is dat geavanceerde onderzoeksapparatuur zoals de MRI een waardevol hulpmiddel is bij baanbrekende innovaties. ‘Zo kunnen we bijdragen aan de maatschappelijke opgaven waar we met zijn allen voor staan. Zoals de beschikbaarheid van gezond, duurzaam geproduceerd voedsel en een schone leefomgeving.’

Toegankelijkheid van de apparatuur is voor de provincie een belangrijk punt. Het gaat immers om gemeenschapsgeld. Van der Wal: ‘Voorwaarde voor de provincie is dat bedrijven, vooral ook mkb-ers en starters, toegang hebben tot deze apparatuur en dat ze bij gebruik hiervan kunnen rekenen op begeleiding en ondersteuning van experts. Ik hoop dan ook dat beschikbare faciliteiten, waaronder de MRI, in toenemende mate gebruikt gaan worden door deze bedrijven. Door te werken aan een goed ecosysteem, dat ook toegankelijk is voor mkb-ers, hopen we innovaties te versnellen. Zo werkt Gelderland aan de economie van de toekomst.’

Maatwerk voor verschillende gebruikers

Een van de bedrijven die al verscheidene jaren gebruikt maakt van de MRI-faciliteit in Ede is Alpha.One, een aan de Erasmus Universiteit gelieerd marketingbedrijf dat opereert op het grensvlak van neurowetenschappen en marketing. ‘Wij gebruiken inzichten uit de neurowetenschappen om te kunnen voorspellen hoe consumenten zullen reageren op bijvoorbeeld een productverpakking of een reclame-uiting’, vertelt Mayca Thijssen, research manager bij Alpha.One.

Onder andere wordt met hersenscans onderzocht hoe proefpersonen reageren op bepaalde stimuli, zoals foto’s of video’s. ‘Daarbij kunnen we bijvoorbeeld een productverpakking laten zien om te kijken welke reactie deze ontlokt’, vertelt Thijssen. ‘Voordeel van deze methode is dat je de bewuste reactie kunt scheiden van de onbewuste reactie. We weten namelijk dat die nogal van elkaar kunnen verschillen. Wanneer je een proefpersoon vraagt wat hij of zij ervan vindt, dan kan er een sociaal wenselijk antwoord komen, of een antwoord dat beïnvloed wordt door de manier waarop de vraag is gesteld. Door naar de hersenactiviteit te kijken sluit je dat grotendeels uit.’ Voor Alpha.One is het enorm waardevol dat ze gebruik kunnen maken van de MRI, vindt Thijssen. ‘De meeste MRI’s staan niet open voor extern onderzoek, en de aanschaf van een eigen apparaat is geen optie. De faciliteit in Ede is voor ons daarom een uitkomst. En met Wageningen University & Research en Ziekenhuis Gelderse Vallei hebben we een uitstekende relatie. Zo hebben enkele van onze medewerkers zelfs een training gekregen die het mogelijk maakt om zelfstandig met de MRI te werken.’

Dat er nu een nieuwe, moderne MRI is geïnstalleerd kan bij Alpha.One dan ook op veel enthousiasme rekenen. ‘Hoe hoger de resolutie, hoe betrouwbaarder de resultaten zullen zijn’, zegt Thijssen. ‘We kijken ernaar uit om te ontdekken hoe alle nieuwe mogelijkheden van dit apparaat ons kunnen helpen om nog meer nuances en scherpte aan te brengen in ons onderzoek.’

Naast Alpha.One zijn er al verschillende andere bedrijven, ziekenhuizen en kennisinstellingen die, soms regelmatig, soms incidenteel, gebruik maken van de MRI. In principe is de scanfaciliteit voor iedereen beschikbaar, vertelt Paul Smeets die niet alleen zelf onderzoek doet met de scanner, maar ook externe partijen begeleidt wanneer ze van de MRI-faciliteit gebruik willen maken. ‘Het is niet zomaar een apparaat waarmee je een fotootje maakt’, lacht hij. ‘We zullen dus eerst samen bekijken: waar wil je het apparaat voor gebruiken? Wat moet er gemeten worden en welke scansequentie heb je dan nodig? En hoe kunnen we dan die meting het beste faciliteren? Op die manier maak je het gebruik van zo’n complex apparaat heel laagdrempelig. Iedereen is welkom.’

Een systeem van gezamenlijk gebruik is niet alleen financieel interessant voor de deelnemers, voegt Petra Roubos van SRF daaraan toe. ‘Je merkt dat er ook veel kennisdeling plaatsvindt rond het gebruik van de MRI-faciliteit. De manier waarop de ene kennisinstelling het apparaat gebruikt kan bijvoorbeeld interessant zijn voor andere partijen. Of er wordt een overlap geconstateerd die stimuleert tot samenwerking. Uiteraard kan er ook op basis van vertrouwelijkheid gewerkt worden, maar wat je vooral ziet is dat een gedeelde kennishub ontstaat rond zo’n hoogwaardige faciliteit. Dat is waar wij vanuit onze visie naartoe werken.’ Daarbij gaat het allang niet meer alleen om Gelderse bedrijven en instellingen. ‘De manier waarop we dit al een aantal jaar doen, blijkt voor veel partijen te werken. Partijen vanuit de brede regio zien de meerwaarde en weten ons inmiddels te vinden. We zijn hier trots op en hopen zo een waardevolle bijdrage te kunnen leveren aan de verdere ontwikkeling van een innovatie-ecosysteem.’

De investering in de vernieuwde MRI-faciliteit is mede mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland en het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat.

Meer lezen

• Shared Research Facilities
• Leerstoelgroep Humane Voeding en Gezondheid WUR
• Website Ziekenhuis Gelderse Vallei
• Website Sports Valley
• Website Radiologisch Centrum voor Topsport
• Website Alliantie Voeding in de Zorg
• Website Reuk- en smaakcentrum
• Website Alpha.one