Hoe betere inclusie van vrouwelijke boeren de aanstaande boerencrisis kan verhelpen

Het was een belangrijke conclusie uit hun evaluatie van het GLB, het oudste en uniforme landbouwbeleid van de EU. Jessica Duncan en Bettina Bock, experts op het gebied van voedselbeleid en inclusieve plattelandsontwikkeling, merken op dat vrouwelijke boeren op vele manieren worden uitgesloten van landbouwbeleid. "Het hardnekkige stereotype is dat boeren mannen zijn, en deze vooroordelen zijn duidelijk zichtbaar in beleid over toegang tot land, financiering van boerenbedrijven en opleiding," legt Duncan uit. "Vrouwen hebben vaak meer moeite dan mannen om financiering te krijgen voor landbouw en innovaties. Ook is de formele status van vrouwen op boerderijen vaak juridisch niet goed geregeld - zonen erven boerderijen van hun vaders, weduwes verliezen toegang tot de boerderij. Daarbij komt dat jongens vaker worden voorbereid op een rol als boer dan meisjes," voegt Bock toe.

De cruciale rol van vrouwen in duurzame landbouw

Deze aanhoudende uitsluiting vormt een uitdaging voor toekomstige landbouwsystemen in Europa en daarbuiten. Wereldwijd lopen plattelandsgebieden leeg en worstelen boeren met het vinden van opvolgers. Bovendien vraagt de dringende behoefte aan meer duurzame voedselsystemen om nieuwe landbouwpraktijken. Bettina Bock laat in haar onderzoek zien dat vrouwen essentieel zijn om deze puzzel op te lossen: “Onze analyse onthult dat vrouwen een cruciale rol spelen in agro-ecologische landbouwsystemen en in boerderijen die deel uitmaken van korte toeleveringsketens, die helpen landbouw en voedselproductie nauwer te verbinden met burgers en consumenten. Maar omdat dit type landbouw meestal op kleinere schaal plaatsvindt, ondervinden vrouwen moeilijkheden met toegang tot investeerders, die de voorkeur geven aan meer traditionele, grootschalige bedrijven.”

Herdefiniëring van innovatie vrouwelijke boeren

Vernieuwende landbouwpraktijken die vaak worden geïnitieerd door vrouwen, zoals het integreren van landbouw met educatieve programma's, toerisme, of lokale boerderijwinkels, worden vaak niet erkend als 'innovaties'. "Er is een overheersende nadruk op technologische in plaats van sociale innovaties en innovators die betrokken zijn bij grote, op productiviteit gerichte projecten in zowel beleid als investeringen," merkt Bock op, "wat ook de erkenning van vrouwen en hun zelfvertrouwen als innovators en ondernemers ondermijnt."

Problematische stereotypen voor boeren en ondernemers

Valentina C. Materia, universitair docent innovatie en ondernemerschap bij WUR, werkt samen met Bock aan het driejarige GRASS CEILING-project, dat zich richt op gendergelijkheid in landbouwinnovatiesystemen in Europa. Materia, die zich richt op agro-voedselsystemen en ondernemerschap, trekt vergelijkbare conclusies als Bock. "Ondernemersstereotypen zijn sterk mannelijk bevooroordeeld, waarbij ze worden afgeschilderd als risiconemend en winstgericht. Denk aan afbeeldingen van zakenmannen in grote steden in plaats van ondernemende boeren in plattelandsgebieden. Laat stáán als vrouwelijke boeren met een ondernemersgeest," zegt ze. Deze stereotypen doen geen recht aan de cruciale rol die vrouwelijke ondernemers spelen bij het transformeren van voedselsystemen en het verbeteren van het welzijn van gezinnen en gemeenschappen.

De stereotypische weergave van boeren is diepgeworteld. Ze is zelfs ingebed in beleidstaal in veel landen. "In verschillende talen zijn er genderspecifieke termen voor boeren — bijvoorbeeld 'boer' voor man en 'boerin' voor vrouw in het Nederlands. Meestal komt alleen de mannelijke term terug in beleid." Dit is problematisch omdat het vrouwelijke ondernemers veelal uitsluit van statistieken en beleid.

Innovatie is niet alleen vuurwerk

Materia's onderzoek, uitgevoerd in zowel het mondiale zuiden als het noorden, laat zien dat deze waarnemingen universeel zijn. Vrouwelijke boeren zijn meer betrokken bij sociale innovatie, waarbij ze effectief maatschappelijke uitdagingen aanpakken zoals collectief welzijn en biodiversiteitsverlies, maar hun bijdragen worden sterk ondergewaardeerd. Vrouwen worstelen ook om hun eigen ondernemerspotentieel te herkennen, wat het GRASS CEILING-project ertoe aanzette trainingsmateriaal voor deze doelgroep te ontwikkelen. "Innovatie wordt vaak geassocieerd met vuurwerk: spectaculaire, kortetermijnresultaten," merkt ze op. "Vrouwen tonen een veel langere termijn-horizon voor uitdagingen en een opmerkelijke capaciteit om duurzame verandering mee te nemen in innovaties. Dit wordt ondergewaardeerd."

Herziening van het EU-landbouwbeleid

In een diepgaande analyse van het huidige EU-landbouwbeleid (GLB), uitgevoerd binnen het kader van het SWIFT-project, hebben Jessica Duncan en haar team aanbevelingen opgesteld voor de aankomende herziening van het GLB, die de richtlijnen voor 2027-2032 bepalen. "Allereerst moet worden benadrukt hoe belangrijk prioriteit voor gendergelijkheid is, in samenhang met de invoering van meer duurzame landbouwpraktijken binnen de nationale strategieën van de lidstaten," zegt ze. "Systematische gendermainstreaming binnen het GLB is cruciaal en moet consequent in beleid worden geïntegreerd." Ze beschrijft het GLB als een kritisch maar complex "beest", dat flinke systemische veranderingen kan stimuleren, in het voordeel van niet alleen vrouwen maar de gehele landbouwsector.

Inclusie van economische, sociale en milieudoelen

Bock benadrukt de rol die vrouwen spelen in het in stand houden van plattelandseconomieën door zich in te zetten voor sociale activiteiten zoals onderwijs en lokale verkoop, wat de leefbaarheid van deze gebieden sterk verbetert. Voortbouwend op de inzichten van het GRASS CEILING-project ontwikkelt zij nu, samen met Materia, robuuste netwerken en gespecialiseerde training voor vrouwelijke boeren. "Deel uitmaken van een ondersteunend netwerk verhoogt het vertrouwen en de moraal van vrouwelijke boeren," zegt Bock. Materia voegt toe: "Hoewel mannelijke en vrouwelijke boeren vergelijkbare taken uitvoeren, verschillen hun motivaties. Vrouwen geven niet alleen traditionele kennis door, maar zijn ook meer betrokken bij het versterken van sociale cohesie en leefbaarheid, met een sterke interesse in agro-ecologische landbouw. Ze hebben de potentie om veelzijdige resultaten te bereiken die economische, sociale én milieudoelen verenigen. Het is belangrijk dat beleidsmakers, opleidingsinstanties en financiers deze motivaties en doelen gelijkwaardig erkennen en waarderen.”