TRANSPATH: hoe het financiële systeem kan bijdragen aan een natuurpositieve toekomst

TRANSPATH brengt onderzoekers van verschillende WUR-disciplines samen: economen, bestuursexperts en natuurwetenschappers. "We kijken naar risico’s rond biodiversiteit en klimaatverandering, en de cruciale rol van de financiële sector bij het aanpakken daarvan," legt Francisco Alpizar, leerstoelhouder en milieueconoom bij WUR, uit. Jeanne Nel, programmaleider Biodiverse leefomgeving, ziet dat het perspectief binnen de financiële wereld verandert. "Waar natuur vroeger vooral als een hulpbron werd gezien, groeit nu het besef dat het verlies aan biodiversiteit en de gevolgen van klimaatverandering ook een bedreiging vormen voor de stabiliteit van het financiële systeem zelf."

De kracht van financiële stromen inzetten

Volgens Alpizar heeft de financiële sector een dubbele verantwoordelijkheid, ook wel ‘dubbele materialiteit’ genoemd. "Door investeringen kunnen financiële instellingen ecosystemen beschadigen, maar ze ondervinden ook zelf de gevolgen van natuurverlies, bijvoorbeeld door uitgeputte landbouwgrond of mislukte oogsten na extreem weer." Hoewel de financiële wereld niet als enige verantwoordelijk is voor uitputting van natuurlijke hulpbronnen, kan ze wel een grote rol spelen in verandering. "Het is een krachtige motor voor verandering, die we niet mogen onderschatten."

"Rapporten alleen zorgen niet voor voldoende verandering"

TRANSPATH bevindt zich nu halverwege de looptijd van vier jaar, maar levert al waardevolle inzichten op. "Tot nu toe lag de nadruk bij financiële instellingen vooral op het in kaart brengen, modelleren en analyseren van gegevens om de gevolgen van biodiversiteitsverlies te begrijpen," zegt Nel. "Maar alleen rapporteren over risico’s brengt geen echte verandering teweeg. We hebben langetermijnvisies nodig over de maatschappelijke rol van de financiële sector, en strategieën om met lokale partijen in gesprek te gaan." Ze benadrukt dat natuur onderdeel moet worden van financiële besluitvorming: "En wel op een voorzichtige en doordachte manier, zodat milieubelangen echt meewegen."

Waar kun je het systeem veranderen?

In de eerste fase van TRANSPATH stond het formuleren van doelen centraal, binnen het bredere EU-verhaal over transformatieve verandering. Dit richt zich op een milieuveilige en sociaal rechtvaardige werkruimte voor mens en natuur. Maar wat bedoelen we precies met ‘veilig’? En hoe ziet ‘rechtvaardig’ eruit in de praktijk? "We combineren een top-down aanpak – via modellen – met een bottom-up benadering, met casestudies en input van betrokkenen," legt Alpizar uit. In de volgende fase bepalen de onderzoekers waar in het systeem beleidsmakers het beste kunnen ingrijpen. "We zoeken naar hefbomen voor verandering: dat kunnen wetten zijn of beleidsinstrumenten waarmee we echt impact kunnen maken." Voor de financiële sector wijst TRANSPATH drie fundamentele veranderingen aan die structurele transformatie mogelijk maken.

Drie nieuwe denkrichtingen voor de financiële sector

Een recente uitkomst van het project is een wetenschappelijk artikel dat onderzoekt welke overtuigingen en waarden ten grondslag liggen aan het huidige financiële systeem. WUR-promovendus Paul Dingkuhn en prof. dr. Schoenmaker van de Rotterdam School of Management beschrijven daarin drie noodzakelijke denkrichtingen (‘paradigmaverschuivingen’) voor een duurzame omslag in de financiële sector. "We willen niet alleen nieuwe modellen of data," benadrukt Alpizar. "Dat leidt tot oppervlakkige oplossingen, terwijl we juist diepgaande systeemverandering nodig hebben."

De eerste verschuiving draait om het besef dat we afhankelijk zijn van de natuur. "Het financiële systeem moet worden gezien als onderdeel van én afhankelijk van de sociale en natuurlijke omgeving," zegt Alpizar. Beleid moet risicobeheer herdefiniëren, met duurzaamheid en planetaire grenzen als randvoorwaarden voor financiële en economische stabiliteit op lange termijn. Toezichthouders en centrale banken hebben hierin een belangrijke rol.

De tweede verandering vraagt om het sturen van financiële stromen: weg van schadelijke en richting natuurherstellende activiteiten. De sector moet niet langer alleen reageren op problemen, maar actief bijdragen aan het vormgeven van markten die het publieke en ecologische belang dienen. Overheden en regelgevende instanties moeten een proactief beleid vaststellen en de markten sturen met duidelijke strategieën voor de industrie en robuuste regelgeving", benadrukt Alpizar. Denk aan investeringen in de groene transitie, samenwerking tussen publieke en private partijen, en het afbouwen van schadelijke subsidies of praktijken."

De derde verschuiving draait om verantwoordelijkheid nemen voor alle betrokkenen in de keten, en niet alleen voor aandeelhouders. Nel legt uit: "Bedrijven moeten waarde creëren voor álle belanghebbenden: de samenleving, toekomstige generaties én het milieu. Niet alleen voor winst op korte termijn." Dat kan bijvoorbeeld via statuten met een maatschappelijke missie, door bestuurders mede te belonen op basis van milieu-impact, en door wettelijke verantwoordelijkheden uit te breiden.

Op weg naar systeemverandering

De drie denkrichtingen vormen samen een raamwerk om de financiële wereld te verbinden met een natuurpositieve toekomst., waardoor de weg wordt vrijgemaakt voor systeemverandering. "De volgende stap is het opzetten van een robuuste onderzoeksagenda die zich richt op de financiële sector, ecosystemen en voedselsystemen die een positieve invloed hebben op de biodiversiteit", vertelt Alpizar. Daarmee hopen de onderzoekers nieuwe hefbomen te vinden en bestaande blokkades te doorbreken – juist nu politieke instabiliteit transitie lastig maakt. Een belangrijk nieuw onderdeel van het onderzoek is het gedrag van consumenten en producenten. "Wanneer je een nieuw systeem invoert, kunnen er loopholes ontstaan. Wij willen ontdekken welke economische prikkels die veroorzaken, en hoe we ze kunnen voorkomen," besluit Alpizar.