Blogpost
Speculatie: van mijnenveld tot loopgravenoorlog
In het LEI rapport 'Voedselprijzen en speculatie op agrarische termijnmarkten' proberen we helderheid in de soms verhitte discussie te brengen over welke rol speculatie nu wel of niet heeft in de hoge voedselprijzen. Omdat een veelgehoorde klacht is dat zelfs de deskundigen het niet met elkaar eens zijn, hebben we een aantal studies en opiniestukken naast elkaar gezet en beoordeeld. Ik ga hier het rapport niet dunnetjes overdoen. Ik volsta met de conclusie dat er geen goede bewijzen zijn voor de bewering dat financiële speculatie op agrarische termijnmarkten (door o.a. indexfondsen) verantwoordelijk zijn geweest voor het opdrijven van de prijzen in 2007/08 en 2010/11. Wel lijkt het erop dat de grote toestroom van speculatief kapitaal heeft geleid tot kleine en korte prijsfluctuaties. Het is echter onwaarschijnlijk dat deze fluctuaties tot de miljoenen hongerigen en revoluties in de Arabische wereld hebben geleid, zoals sommigen wel beweren.
We maken ons op om (stevige) kritiek op dit rapport te ontvangen. We hebben gemerkt dat deze discussie zó gevoelig en zelfs emotioneel is geworden dat er op elke punt en komma gelet zal worden en op elke slak zout gestrooid. De discussie over speculatie lijkt een loopgravenoorlog : partijen hebben zich zo diep in hun positie ingegraven dat zij niet bereid zijn toe te geven dat ze het wellicht niet helemaal bij het juiste einde hebben. Iedereen citeert gretig uit studies uit “hun kamp” en zien studies die een ander verhaal vertellen even over het hoofd. De Zembla uitzending over speculatie en voedselprijzen van 23 December 2011 bijvoorbeeld, knipte gemakshalve afwijkende meningen uit hun reportage. Degenen die proberen een gefundeerde mening te vormen over wat nu wel en niet waar is zien door de bomen het bos niet meer.
Een journalist van de Volkskrant vroeg mij onlangs waarom de discussie telkens toch weer oplaait. Ik denk dat het komt doordat een kop als “speculatie leidt tot honger “ meer aandacht zal krijgen dan iets als “er is eigenlijk niet zo heel veel aan de hand”. Beleidsmakers willen graag laten zien dat ze iets doen aan hoge voedselprijzen en daardoor aan de honger in de wereld. De hoge voedselprijzen worden veroorzaakt door verschillende redenen, zoals we in een eerder LEI rapport hebben uiteengezet. Die zijn niet snel of gemakkelijk aan te pakken. Het optreden tegen speculatie op termijnmarkten, daarentegen, is een stuk makkelijker, zie Sarkozy’s agenda voor de G20 toen Frankrijk voorzitter was. Dit geldt helemaal sinds de financiële crisis. Daarna is het vertrouwen in de financiële wereld tot zo’n dieptepunt gedaald dat financiële handelaren nu vooral worden gezien als gewetenloze geldwolven. In dit klimaat is zelfs het verhandelen van financiële derivaten, oftewel “speculeren met voedsel” per definitie “immoreel”.
Helaas is er nogal eens verwarring over wat nu een “speculant“ precies doet. Het woord heeft een negatieve bijklank, ondanks het feit dat speculanten op financiële termijnmarkten een specifieke functie vervullen. Het speculeren met fysieke zakken graan wordt namelijk nogal eens verward met speculeren op de termijnmarkt met financiële derivaten, wat toch echt wat anders is. Als je veel zakken met graan opkoopt en opslaat, drijf je daarmee de prijs omhoog. Maar met financiële derivaten koop je geen graan; je wed alleen op de prijs. Vergelijk het met paardenrennen: door het wedden op een paard gaat deze niet harder rennen.
Een paar maanden geleden was ik in een discussie verwikkeld met iemand die er vast van overtuigd was dat speculatief kapitaal op agrarische termijnmarkten tot prijsstijgingen had geleid. Tot slot trok mijn gespreksgenoot de conclusie : “Het is net als met homeopathie, daar is ook geen wetenschappelijk bewijs voor, maar het werkt wel”. Ik verwacht dus niet dat ons rapport een einde aan de discussie zal maken. Integendeel, het zou wel eens kunnen dat het tot nog veel meer discussie zal leiden. Op zich prima, als dat maar op basis van feiten gebeurt. Ik ben en blijf een wetenschapper, die zich hopelijk nog niet heeft ingegraven en zich graag laat overtuigen door feiten.
Meer
LEI rapport 'Voedselprijzen en speculatie op agrarische termijnmarkten'