Nieuws
Inheemse volkeren vormden het Amazonebos
Een internationaal team van ecologen en sociaal-wetenschappers, onder andere van Wageningen Universiteit, heeft in een nieuwe studie aangetoond dat boomsoorten die door inheemse volkeren al voor 1492 zijn gedomesticeerd en over het Amazonebekken zijn verspreid, een belangrijke rol blijven spelen in de hedendaagse bossen. Dit schrijven ze vandaag in het wetenschappelijke tijdschrift Science. Deze nieuwe bevindingen weerleggen het idee dat de Amazone grotendeels onaangetast is door de mens.
De studie werd geleid door Carolina Levis, promovendus aan Wageningen Universiteit en het Nationale Instituut voor Amazone Onderzoek (INPA) in Brazilië. "Jarenlang hebben ecologische studies de invloed van Precolumbiaanse volkeren op de bossen zoals wij die nu aantonen over het hoofd gezien. Een kwart van de gedomesticeerde soorten in de Amazone zijn wijdverspreid in het bekken en ze domineren uitgestrekte stukken bos. Deze resultaten geven duidelijk aan dat de Amazone-flora gedeeltelijk een erfenis is van zijn verdwenen inwoners," zegt Levis.
Amazon Tree Diversity Network
Het team deed deze ontdekking door gegevens uit meer dan 1000 bosinventarisaties van het Amazon Tree Diversity Network te combineren met kaarten van meer dan 3000 archeologische vindplaatsen in de Amazone. Ze vergeleken de samenstelling van het bos op wisselende afstanden tot archeologische sites. Hun analyse leverde het eerste beeld op van de mate waarin Precolumbiaanse volkeren het totale gebied van de Amazone beïnvloed hebben.
De studie concentreerde zich op 85 boomsoorten waarvan bekend is dat zij in de afgelopen duizenden jaren zijn gedomesticeerd door Amazonevolkeren voor voedsel, onderdak of ander gebruik. De onderzoekers berekenden dat deze soorten in het Amazonebekken vijfmaal meer kans maken om algemeen te zijn in bosopnames dan niet-gedomesticeerde soorten. Gedomesticeerde soorten bleken ook vaker voor te komen en met meer soorten aanwezig te zijn in bossen dichter bij archeologische vindplaatsen. Tot de 85 gedomesticeerde bomen behoren een paar bekende commerciële soorten, zoals cacao, açaí en paranoot.
"Wetenschappers discussiëren al jaren over de vraag hoe duizenden jaren menselijke bewoning in het Amazonebekken de huidige biodiversiteit heeft beïnvloed. Dit resultaat zal dat debat weer doen oplaaien,” zegt coauteur Hans ter Steege van Naturalis Biodiversity Center en de Vrije Universiteit, coördinator van het Amazon Tree Diversity Network. “Het idee dat veel ecologen zoals ik hadden en nog steeds hebben van dit gebied staat op de helling.” De enorme omvang van de Amazonebossen stond archeologisch onderzoek in het verleden in de weg, waardoor de indruk werd gewekt dat het landschap ongerept is. De afgelopen jaren is een groot aantal nieuwe archeologische sites ontdekt.
Mythe van de 'lege Amazone'
"Dit weerspreekt de aloude mythe van de 'lege Amazone", zegt Charles Clement, onderzoeker bij INPA, Manaus, en een coauteur van de studie. "Vroege Europese naturalisten beschreven inheemse volkeren die hier en daar verspreid woonden in enorme en schijnbaar maagdelijke wouden. Dat idee is de media, beleidsmakers, projectontwikkelaars en sommige wetenschappers blijven beïnvloeden. Deze studie bevestigt dat zelfs gebieden van de Amazone die ons nu onbewoond voorkomen, vol oude voetafdrukken staan".
De studie beschrijft ook gebieden in de Amazone waar extra hoge diversiteit en grote populaties gedomesticeerde soorten zijn geconcentreerd. Een voorbeeld hiervan is zuidwestelijk Amazonia, waar grote gebieden met paranootbomen nog steeds de basis vormen voor het levensonderhoud van de lokale bevolking. In andere regio's, zoals het hoogland van Guyana, zijn gedomesticeerde soorten minder goed vertegenwoordigd en is de relatie tussen gedomesticeerde soorten en archeologische sites minder duidelijk. Meer onderzoek naar de geschiedenis van menselijke nederzettingen in de Amazone is hiervoor nodig. Ook de invloed van de recentere bewoningsgeschiedenis op de verspreiding en het voorkomen van gedomesticeerde soorten moet nog worden onderzocht.
Het relatief kleine aantal gedomesticeerde boomsoorten dat is gebruikt in de studie was voldoende om een sterk menselijk signaal te onthullen in de huidige bossen. “Dit signaal kan nog sterker zijn, omdat honderden andere boomsoorten ook beheerd zijn door Precolumbiaanse volkeren maar niet gedomesticeerd”, zegt Marielos Peña Claros van Wageningen Universiteit en een medeauteur van de studie. Het ontrafelen van het complexe samenspel van historische, milieu- en ecologische factoren die de circa 16.000 boomsoorten in de Amazone beïnvloeden blijft de focus van het onderzoeksteam. De tijd dringt, aangezien beide soorten erfgoed — archeologische vindplaatsen en bossen met een sterke historische component — worden bedreigd door ontbossing, afbraak, wegenbouw, mijnbouw en andere bedreigingen.
"Gedomesticeerde boomsoorten zijn nu nog steeds van vitaal belang voor het levensonderhoud van Amazonevolkeren", zegt André Junqueira, postdoc aan Wageningen Universiteit en medeauteur van de studie. "De resultaten van deze studie hebben belangrijke gevolgen voor de bescherming. We hebben aangetoond dat de meeste gedomesticeerde soorten zich in de zuidwestelijke regio's concentreren, en dit zijn de regio's waar de grootste aantasting en verlies van bossen optreedt. Het Zuidwesten en het Oosten van Amazonia zijn misschien geen klassieke biodiversiteit hotspots, maar ze zouden topprioriteit moeten hebben in de bescherming omdat het reservoirs zijn van hoogwaardige bossen voor de lokale bevolking" zegt Frans Bongers, professor aan Wageningen Universiteit en medeauteur van de studie.