Afscheid prof. Henk Jochemsen: 'In het denken over morele kwesties is iedereen ‘religieus’'

In zijn afscheidsrede ‘Radio mast or jammer (Zendmast of stoorzender) – the role of religion in moral issues’ schetst prof. Jochemsen een analyse van de rol van religie in de omgang met morele kwesties. Aan de hand van actuele ontwikkelingen stelt hij stelt de vraag of religie een communicatieproces over morele kwesties bevordert of juist verstoort: In de aanloop naar besprekingen over herstel van de betrekkingen tussen Noord- en Zuid-Korea stopte de Zuid-Koreaanse overheid met het sturen van vrolijke propagandistische nieuwsberichten en muziek richting Noord-Korea, als blijk van goede wil.

Zendmast of stoorzender

'De vergelijking met religie dringt zich op,' zegt prof. Jochemsen. 'Is religie een radiomast die begrijpelijke en betekenisvolle boodschappen communiceert, of lijkt religie een soort stoorzender die begrijpelijke en zinvolle communicatie verstoort, vooral wanneer we te maken hebben met morele kwesties?'

In het scala aan visies op religie, zo schetst de hoogleraar, zien we hoe auteurs als Paul Cliteur en Richard Dawkins op het standpunt staan dat (monotheïstische) religie slechts verdeeldheid, fanatisme en geweld voortbrengt. 'Hoewel de meeste mensen meer gematigd zijn, zien we dat intellectuelen met grote publieke zichtbaarheid, haast met religieuze ijver, vooral als gevolg van extremistische gewelddadigheden, negatief zijn over de rol van religie bij morele kwesties,' vat prof. Jochemsen samen.

Seculariteit als levensbeschouwing

In zijn carrière als hoogleraar verdiepte prof. Jochemsen zich in ethische kwesties in de life sciences. 'Dit is een goed moment om terug te blikken op de rol van religie in morele vraagstukken. Maar ik ga religie, noch het Christendom in dezen verdedigen tegenover diegenen die religie aanvielen. Wel wil ik de gedachte uitdragen dat we over religie niet krampachtig moeten doen.'

'Religiositeit is een kenmerk van mens-zijn. Seculariteit houdt ook een bepaalde levensbeschouwing in als manifestatie van religiositeit. Zo heeft iedereen bepaalde uitgangspunten, denkt iedereen vanuit eigen fundamentele beginselen over bepaalde zaken na. En soms zijn de uitgangspunten verbonden aan een bepaalde religie, en soms aan een seculiere levensbeschouwing,' aldus prof. Jochemsen.

Mengwezens

Vanuit een religieus standpunt dat een referentiepunt biedt buiten het veld van de technologische ontwikkelingen, kunnen bij die ontwikkelingen fundamentele vragen gesteld worden, zegt prof. Jochemsen. 'Bijvoorbeeld bij het maken van mens-dier ‘mengwezens’ (chimaeren) met het oog op het kweken van organen voor patiënten – op zich een goed streven – zijn dat vragen als: wanneer gezondheid en overleving absoluut worden gemaakt, waar zal de instrumentalisering van de natuur, van dieren en ook van prenataal menselijk leven, eindigen?'

'Kunnen we anders omgaan met menselijke eindigheid en sterfelijkheid dan met technische interventies? Kunnen we onze sterfelijkheid integreren in onze visie op het leven? Of de vraag: Is er hoop na de dood? Bespreking van dergelijke vragen kan leiden tot de conclusie dat we beter naar alternatieve behandelingen kunnen zoeken,' concludeert prof. Jochemsen.

Ontwikkelingssamenwerking

'En bij de problematiek van ontwikkelingssamenwerking zijn dat vragen als: Zijn in onze globaliserende wereld mensen ver weg niet ook onze naasten? Moeten we niet veel kritischer zijn op ons politieke en economische systeem dat mede verantwoordelijk is voor het voortbestaan van diepe armoede, als strijdig met de menselijke waardigheid?'

Dergelijke vragen kunnen vanuit diverse religies en  levensbeschouwingen gesteld en beantwoord worden, denkt prof. Jochemsen. 'Er is geen reden om inbreng vanuit bepaalde religieuze posities a prior als ‘partijdig’ te zien. Dit zijn we allemaal!'