Duurzame veehouderij? ‘Heffing die terug gaat naar veehouder kan effectief zijn’

Onderzoek naar de verduurzaming van de vleessector dekt meestal niet alle duurzaamheidsdoelen. Wageningen University & Research heeft nu onderzocht welke manier van het beprijzen van vlees kan leiden tot economische duurzaamheid (een eerlijke prijs), sociale duurzaamheid (volksgezondheid, dierenwelzijn) en ecologische duurzaamheid (minder landgebruik, biodiversiteit). Het ene duurzaamheidsdoel, bijvoorbeeld dierenwelzijn, moet namelijk niet leiden tot achteruitgang op een ander vlak, zoals het verminderen van stikstofuitstoot.

Beprijzen van vlees is geen doel, maar een middel tot verandering. Vlees heeft een slechtere impact op het milieu dan andere producten. Ook is te veel vlees eten ongezond.

Mix van maatregelen

De heffing die wordt teruggesluisd naar veehouders scoort het best op alle duurzaamheidsdoelen. Maar de weg ernaartoe bepaalt het succes. Er moeten door de overheid duidelijke stippen aan de horizon worden gezet. Daarna moeten er samen met het bedrijfsleven doelen worden vastgesteld. De vraag is of de overheid en de vleessector het eens kunnen worden op welke manier en aan wie het geld teruggesluisd zal worden. Als er niet goed wordt overlegd is de kans op mislukking groot. Wat het proces kan helpen is om de duurzaamheidsprogramma’s die de varkenshouderij- en pluimveesector in 2019 hebben opgesteld als basis te gebruiken. Er moet daarbij goed op worden gelet of vleesproducenten voor de out-of-homesector en buitenlandse markt zich aansluiten. Subsidies voor investering in duurzaamheid kunnen een mooie stimulans en aanvulling zijn.

Er is om verschillende redenen een breed draagvlak om het heffingssysteem als aanvulling op ketenarrangementen, zoals het Beter Levenkeurmerk, te gebruiken. Partijen uit de veehouderijsector zijn voor ketenarrangementen omdat ze graag de markt zijn werk willen laten doen, zodat daaruit de consumentenvraag kan worden afgeleid. Maar ketenarrangementen alléén gaan meestal niet ver genoeg. Het Beter Levenkeurmerk heeft een grote impact op het gedrag van consumenten in de supermarkt, maar geldt niet voor vlees voor de out-of-homesector en de export. Het heeft op minder dan 50 procent van de vleesproductie effect. Ook beïnvloedt het de consumptie nauwelijks als vlees met een keurmerk duurder blijft dan gangbaar vlees. Ondervraagde ngo’s zijn daarom voor een mix van maatregelen. De onderzoekers zien dit ook als meest succesvol. 

Belastingen op vlees

Met belastingen op het houden van dieren, een slachttaks of een consumententaks wordt de motivatie om te verduurzamen bij de veehouders niet verhoogd. Een consumententaks verlaagt de vleesconsumptie, maar bij een taks op het houden van dieren is de kans groot dat de productie met bijbehorende uitstoot zich verplaatst naar het buitenland. Bij de consumententaks is het gevaar dat wat minder wordt verkocht, wordt geëxporteerd, waardoor de effecten op de productie en de bijhorende uitstoot beperkt is. De onderzoekers stellen dat het opkopen van bedrijven van veehouders door de overheid eenvoudiger is dan een belasting op het houden van dieren. En als er een heffing komt, zal minder duurzaam geproduceerd vlees een hogere heffing moeten krijgen dan duurzaam vlees.

Een verhoging van de btw op vlees naar 21 procent zien de onderzoekers niet als doeltreffend. De opbrengst zal dan in de schatkist belanden en draagt dan niet bij aan duurzaamheidsdoelen. Ook is er een kans dat de btw op een vegetarische hamburger omhooggaat, omdat het ook onder de naam hamburger in het schap ligt.

Demissionair minister Carola Schouten van het ministerie van LNV gaf voor de aanvang van het onderzoek aan dat de Rijksoverheid een mix van beleidsinstrumenten kan inzetten en dat zij zich wil zich verbinden aan alle partijen die goede uitkomsten in de praktijk willen brengen.