Nieuws
De kromme wereld van de banaan in een boek
De banaan is bij uitstek een voorbeeld van de moderne voedselproductie. Het is namelijk een succesvol, maar tegelijk kwetsbaar gewas. Het nieuwe boek De Banaan geeft een inkijkje in de banenteelt, de wereldwijde handel en de toekomst van de gele vrucht. WUR-onderzoekers Gert Kema, hoogleraar plantenziektekunde, en Fédes van Rijn, senior onderzoeker duurzaamheid van tropische handelsketens, verzorgden de redactie.
Grote, zoete, en vooral goedkope bananen zijn een vanzelfsprekendheid in de supermarkt, maar de toekomst van dit fruit is onzeker. Het boek De Banaan schetst de wereld van de banaan en de wijze waarop intensieve landbouwsystemen het leven en welzijn van de mensheid beïnvloeden. ‘Goed beschouwd staat de banaan symbool voor wat er allemaal goed en fout gaat in de globalisering van de landbouw en voor de uitdagingen waar we als maatschappij voor staan: de verduurzaming van onze voedselproductieketen’, valt te lezen in het voorwoord.
“Na het lezen van dit boek smaakt een banaan voor altijd anders”, belooft Kema. Dat komt doordat het boek de banaan van verschillende kanten bekijkt, bijvoorbeeld vanuit de consument, de supermarkt, de handel, de boer en het onderzoek.
“Voor een eerlijkere productieketen moet de consumentenprijs verdubbelen”, stellen Van Rijn en Kema. “Een eerlijke prijs geeft arbeiders op bananenplantages een inkomen waar beter van rond te komen is, dan nu het geval is”, aldus Van Rijn. “De prijzen in de keten stijgen in de huidige tijd ook door hogere brandstofprijzen voor de lucht- en scheepvaart”, vult Kema aan, “en doordat er steeds meer bestrijdingsmiddelen nodig zijn, lopen de kosten voor bananenboeren ook op. Als een banaan die wij eten uit Zuid-Amerika komt, is die zeker 40 tot 65 keer per jaar bespoten. Banaan is daarmee één van de minst duurzame gewassen.”
Allemaal dezelfde bananen
Zonder bestrijdingsmiddelen zou het gros van de bananen uit de supermarkt verdwijnen. Dat komt doordat vrijwel alle bananen in Europa en meer dan de helft van alle bananen wereldwijd van hetzelfde ras is. Dat Cavendish-ras redde de bananenmarkt halverwege de vorige eeuw, toen een schimmel toesloeg die zich nergens door liet tegenhouden.
Nu domineert de Cavendish-banaan de wereldmarkt en slaat een nieuwe variant van dezelfde verwoestende schimmel toe, leggen de onderzoekers in het boek uit. Die bedreiging komt bovenop de ziekte waartegen nog te spuiten is. Bovendien tast deze nieuwe schimmel ook lokale rassen aan. Dat kan desastreus zijn voor miljoenen mensen, vooral in Afrika, voor wie de banaan een basisbehoefte is vergelijkbaar met rijst, mais of graan.
Bedreigingen vragen om nieuwe rassen
Ondanks de bedreigingen verdwijnt de banaan niet uit de supermarkt, is de overtuiging van Van Rijn en Kema. De consument kan hierbij helpen door Fair Trade en biologische bananen te kopen. Maar er is meer nodig, betogen de schrijvers van het boek. “De extreme monocultuur moet verdwijnen. We moeten rassen vinden die ongevoelig zijn voor de schimmels die nu rondgaan en die veredelen tot nieuwe soorten bananen die lekker en duurzaam zijn”, zegt Kema. Moderne onderzoeksmethoden moeten dit proces versnellen. “In 2035 is de banaan heel divers”, voorspelt hij.
Op 14 november 2022 werd De Banaan gepresenteerd in het World Food Center in Ede, direct naast de kas van Neder Banaan, die experimenteert met nieuwe teeltsystemen. Aan het boek werkten 24 auteurs mee van universiteiten, onderzoeksinstituten en bedrijven uit binnen- en buitenland. Vanuit WUR leverde, naast Kema en Van Rijn, ook universitair hoofddocent in de rurale sociologie Kees Jansen een bijdrage. Het boek is uitgegeven door Stichting Biowetenschappen en Maatschappij en Uitgeverij Lias.