Hoe bewoners van aandachtswijken voor hun eigen groen zorgen

Het Zilvermeertje, een vijver in Venlo, ligt midden in een woonwijk, ingesloten tussen drukke straten en hoge flats. Tot een paar jaar terug was de ruimte om de vijver heen moeilijk begaanbaar en dus weinig aantrekkelijk voor de buurt. Nu is het een groen, open park met moestuintjes en een ontmoetingsplek voor de buurt. Eens per maand staan bewoners samen met hoveniers te planten, schoffelen en snoeien. Om te begrijpen hoe deze verandering tot stand kwam, vertelt Carmen Aalbers het verhaal van samenwerking tussen onderzoek en praktijk.

Aalbers is senior onderzoeker Groene verstedelijking bij Wageningen Environmental Research. Haar focus bij het project De Nieuwe Hovenier ligt op groen met betekenis voor omwonenden. Groen in de omgeving heeft allerlei algemene functies voor het klimaat, zoals wateropvang en verkoeling, en voor de biodiversiteit. Het is ook een plek om te genieten en te recreëren. ‘Kinderen krijgen een band met de natuur. Ze gaan planten en dieren herkennen. Zo krijgt groen betekenis, voor iedereen’, legt ze uit. Het draagt daarmee bij aan een duurzame toekomst.

Bewoners willen hun eigen planten kiezen

Meestal zorgt de gemeente voor de aanleg en het onderhoud van openbaar groen. Bij keuzes hoe het groen eruit moet zien, zijn de kosten en het onderhoud vaak leidend. Om bewoners bij die keuzes te betrekken, zijn er inspraakavonden. Toch voelen maar weinig mensen zich aangesproken om mee te praten, weet Aalbers uit haar promotieonderzoek over de interactie tussen gemeente, bewoners en groenbedrijven. ‘Bovendien bestaat het gevoel - ondanks de inspraakavonden – dat je als bewoner maar beperkte invloed hebt.’

Met die kennis wilde Aalbers verdergaan. Wat nu als hoveniersbedrijven een grotere rol krijgen als schakel tussen gemeente en burgers? Als hoveniers nu eens samen met bewoners aan de slag gaan, in goed vertrouwen van de gemeente? Ze startte het project De Nieuwe Hovenier, speciaal voor wijken die hier het meeste baat bij hebben, aandachtswijken of achterstandswijken. Daar is vaak minder groen en minder sociale samenhang in de buurt vergeleken met andere wijken.

Start van vier projecten

Met haar idee stapte Aalbers in 2020 naar de Koninklijke Vereniging van Hoveniers en Groenvoorzieners (VHG), de branchevereniging voor ondernemers in het groen zoals hoveniers, groenvoorzieners, interieurbeplanters, dak- en gevelbegroeners & boomspecialisten. De directeur en beleidsadviseur Ingrid Sangers waren meteen enthousiast. Sangers hielp bij het leggen van contacten met hoveniers die goed in dit plaatje passen. Het leidde tot projecten in de vier gemeenten Almelo, Venlo, Almere en Ridderkerk. Later kwamen er nog vier hoveniersbedrijven bij in deze nieuwe, sociale rol, in Den Haag, Dordrecht en Arnhem. Sinds kort doet ook Huizen mee.

In Venlo gaat het om een diverse wijk, met gemiddeld een laag inkomen, en bewoners hebben last van criminaliteit in hun buurt. Aalbers bezocht de plek met de woningcorporatie en hovenier NLG Buitenkansen. ‘Het groen zag er wat treurig uit. Rommelig, en het werd weinig gebruikt. Bewoners vonden het geen fijne plek.’ Een buurtbewoner had al plannen om de ruimte rondom Het Zilvermeertje op te knappen. Een goede samenwerking met de gemeente was echter nog niet tot stand gekomen. Dankzij De Nieuwe Hovenier lukte dat wel en kon de hovenier met de bewoners aan de slag.

Sociale hovenier in sociale wijken

Deze nieuwe hoveniers vervullen dus een sociale rol. Sangers: ‘Hoveniers zijn vaak al goed in het begeleiden van mensen die nieuw zijn in het vak. Die sociale rol breidt zich nu uit naar buurtbewoners.’ Zo gaan zij met hen in gesprek over hun wensen. Ze brengen hun kennis in over groen, zoals welke plant goed groeit op welke plek. Ze leveren machines en gereedschappen, waarmee ze zoveel mogelijk samen aan de slag gaan. ‘Het is een proces van langdurige samenwerking’, zegt Aalbers. ‘Voor de gemeente ligt het resultaat niet van tevoren vast. Deze aanpak vraagt om vertrouwen van zowel de gemeente als de bewoners.’

Lukt het de hovenier om de gemeente enthousiast te houden en de buurt actief te krijgen, dan zijn de voordelen volgens Sangers groot. ‘De buurt blijft schoner en netter. Bewoners bewegen meer en zijn misschien minder eenzaam. Buren die elkaar amper kenden, krijgen een band met elkaar, waardoor ook de sociale controle toeneemt.’ Dat zal volgens de twee een positief effect hebben op het welzijn en de sociale samenhang in de wijk, wat mogelijk ook de veiligheid vergroot.

NLG Buitenkansen in Venlo werkt voor meer dan 60% met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. De hoveniers zijn dus gewend om verder te kijken dan iemands beperkingen en houden oog voor persoonlijke omstandigheden. Dat is óók precies wat er nodig is om bewoners via het groen betrokken te krijgen bij hun buurt. Soms gaat die sociale aanpak zelfs nog een stap verder. Dan ziet een hovenier tijdens het werk een buurtbewoner met groene vingers die moeilijk aan werk komt. Zo iemand krijgt de kans om het vak te leren en aan de slag te gaan bij het hoveniersbedrijf.

Wetenschappelijke inzichten verspreiden

Volgens Aalbers en Sangers lopen de projecten in alle gemeenten goed, al zijn er telkens uitdagingen, bijvoorbeeld in de werkprocessen, de opleiding en de samenwerking met de gemeente. Aalbers en haar collega’s houden daarom in de gaten welke vragen de hoveniers en de gemeente hebben. Vervolgens koppelen ze daar inzichten aan uit de wetenschappelijke literatuur en zetten de uitkomsten op een wiki op Groen Kennisnet, geschreven op mbo-niveau. ‘Andere hoveniersbedrijven, mbo- en hbo-opleidingen maken hier dankbaar gebruik van. De website trekt honderden bezoekers per maand.‘ Daarnaast werken Aalbers en Sangers aan aangepaste standaarden, die gemeenten kunnen gebruiken.

Het project loopt op zijn einde en beiden kijken positief terug. ‘De bewoners van de wijk rondom Het Zilvermeertje zijn blijer, de gemeenschappelijke ruimte is groener en blijft goed onderhouden. Bewoners steken zelf de handen uit de mouwen - nog altijd samenwerkend met de sociale hoveniers - en mopperen merkbaar minder op de gemeente’, vertelt Aalbers. ‘Deze manier van werken heeft de toekomst’, vult Sangers aan, ‘omdat het de leefbaarheid van de wijk verbetert.’ Wat is tot slot de volgende stap in Venlo? Aalbers: ‘Het opknappen van de voortuinen in samenwerking met de woningcorporatie.’