De gevolgen van Henk Bleker

Nog niet zo lang geleden was Nederland qua natuurbeleid een van de Europese voorlopers. Ons land speelde een vooraanstaande rol bij de formulering van het Europese natuurbeleid, zoals de Habitatrichtlijn. En Natura 2000 is geïnspireerd op de Nederlandse Ecologische Hoofdstructuur. Tot verbazing van velen kwam er in 2010 echter ineens een dramatische omslag in dit beleid, bij de intrede van het eerste kabinet Rutte, met Henk Bleker als staatssecretaris met natuur in zijn portefeuille. De toon van het debat veranderde, de implementatie van afgesproken beleid werd opgeschort en budgetten werden tot wel 70 procent gekort. Arjen Buijs: “De bodem onder het ‘sociale contract’ dat het natuurbeleid in Nederland kenmerkte, en waarvan veel natuurbeheerders dachten dat het zo stabiel was, werd binnen een paar maanden weggeslagen.”

Discussie in populaire media

Arjen Buijs, Thomas Mattijssen en Bas Arts (leerstoelgroep Bos- en Natuurbeleid) onderzochten hoe een dergelijk afwijkend beleid zo plotseling tot stand kon komen. Al sinds het Natuurbeleidsplan van 1990 werd er veel over het natuurbeleid gediscussieerd, vooral over de impact van natuurontwikkelingsprojecten op het landschap. Aanvankelijk had het nieuwe natuurbeleid een breed maatschappelijk draagvlak, maar steeds vaker werden ook kritische kanttekeningen gemaakt. Deze kritiek werd echter lange tijd niet serieus genomen door beleidsmakers en beheerders en kreeg ook weinig aandacht in de meeste media. Voormalig staatssecretaris Bleker kon deze kritische geluiden echter goed gebruiken om een breuk in het dominante beleid te forceren. Waar kritische geluiden eerst nauwelijks tot het landelijke beleid doordrongen, ging deze kritiek ineens een hoofdrol spelen in het debat. In de hele samenleving werden de debatten al enige tijd steeds populistischer, maar het natuurdebat was daar redelijk buiten gebleven. “Dat veranderde ineens,” zegt Arjen Buijs. “Een opkomend populisme en de economische crisis vormden de basis van een geheel nieuw soort debat. Geen discussie meer over ecologische principes of natuurbeleidsdoelstellingen. Populistische frames en one liners deden hun intrede, niet in het minst gevoed door de staatssecretaris zelf. Henk Bleker ging de discussie niet aan in vergaderzalen of de vakpers, maar in de populaire media. Zo bereikte hij een veel groter publiek.”

Blijvende invloed op het natuurdebat

Op deze wijze gebruikte Bleker reeds bestaande discussies om een compleet nieuw beleid te introduceren. Arjen Buijs: “Hij veranderde  het bestaande beleid met een snelheid die we in Nederland nog nooit gezien hadden. Voor ons als sociale wetenschappers was het echter een buitenkans om te analyseren hoe zonder veel weerstand een omslag tot stand kon komen van een beleid dat stevig verankerd en goed gefinancierd was, naar een beleid met forse bezuinigingen en meer ruimte voor economische belangen. Het zijn niet langer alleen de gevestigde instituties die de dienst uitmaken in het natuurbeleid. Het beleid dat zij voorstonden werd politiek en maatschappelijk minder ‘houdbaar’ omdat zij er met een onvoldoende open blik naar keken en de kritiek erop te weinig serieus namen. Ondanks het feit dat hij slechts kort aan het bewind was en niet al zijn plannen heeft kunnen doorvoeren, heeft staatssecretaris Bleker mede daardoor grote en blijvende invloed gehad op het natuurdebat, op basis van reeds bestaande, maar te lang genegeerde kritische kanttekeningen. In dat opzicht kunnen we iets leren van het verleden.”