GIS-based landscape design research; Stourhead landscape garden as a case study

Samenvatting

Landschapsontwerponderzoek is belangrijk voor het vergroten van de ruimtelijke intelligentie in de landschapsarchitectuur. Dit onderzoek verkent GIS (geografische informatiesystemen) als een instrument voor landschapsontwerponderzoek, oftewel landschapsarchitectonische plananalyse, met als doel het begrijpen van het landschapsontwerp als architectonische compositie. De term ‘compositie’ verwijst naar de ruimtelijke organisatie van een plangebied, als uitdrukking van een architectonisch idee of ontwerpprincipe. Daarmee belichamen landschapsarchitectonische composities en hun representaties een grote rijkdom aan ontwerpkennis, als objecten van onze materiële cultuur en als weerspiegelingen van de mogelijke bewerking van de natuurlijke ondergrond, de ruimte, het beeld en het programma tot een karakteristieke samenhangende vorm. Door het onderzoeken van landschapsarchitectonische composities met GIS kunnen ontwerponderzoekers kennis verkrijgen die gebruikt kan worden bij het verfijnen of maken van ontwerpen. Het onderzoek richt zich op het identificeren en illustreren van de mogelijke rol van GIS als een instrument in het landschapsontwerponderzoek, om op die manier inzicht te krijgen in de mogelijkheden en beperkingen van het gebruik van GIS in deze hoedanigheid. Het hart van het onderzoek wordt gevormd door de kritische, informatiegeoriënteerde casestudy van Stourhead landscape garden (Wiltshire, Engeland). Deze landschapstuin is een voorbeeld van een ontworpen landschap dat de volledige reikwijdte van het landschapsarchitectonische ontwerp omvat. De casestudy kan worden opgevat als een plausibiliteitsproef of ‘quasi-experiment,’ waarin de hypothese wordt getest en die een leerproces genereert als basis voor kennisverwerving. Om dit systematisch te laten verlopen wordt daarbij mutatis mutandis gebruikgemaakt van een methode voor landschapsontwerpanalyse die beschreven is door Steenbergen en Reh (2003). Dit is een theoretisch geïnformeerde, analytische methode, die gebaseerd is op de formele interpretatie van de landschapsarchitectonische compositie op basis van vier architectonische categorieën: grondvorm, ruimtevorm, beeldvorm en programmavorm. In dit onderzoek worden hieraan nieuwe analyseonderdelen toegevoegd, die gericht zijn op het begrijpen van de compositie van binnenuit en die te maken hebben met visuele en kinesthetische aspecten van het ontwerp, zoals de verschijningsvorm en de vorm van de wandeling (zogenoemde walkscapes). Deze methode dient als basis voor de landschapsarchitectonische analyse waarin GIS wordt gebruikt als het voornaamste onderzoeksinstrument.Op GIS gebaseerd landschapsontwerponderzoek heeft de potentie om de ruimtelijke intelligentie in de landschapsarchitectuur te vergroten door middel van drie soorten operaties:–GIS-modellering: het beschrijven van bestaande en toekomstige landschapsarchitectonische composities in digitale vorm;–GIS-analyse: het ontdekken, analyseren en synthetiseren van landschapsarchitectonische composities om (latente) architectonische relaties en principes inzichtelijk te maken, waarbij gebruikgemaakt wordt van de verwerkingssnelheid en capaciteit van computers voor ex-ante- en ex-postsimulatie en -evaluatie;–GIS-visualisatie: het weergeven van (virtuele) landschapsarchitectonische composities in ruimte en tijd, om informatie en kennis van het landschapsontwerp te ontdekken en te communiceren.Hoewel er beperkingen zijn, illustreert dit onderzoek dat GIS een krachtig instrument is om het begrip van landschapsarchitectonische composities te vergroten. Het onderzoek wijst uit dat de toepassing van GIS in landschapsontwerponderzoek kan worden gezien als een uitbreiding in 18GIS-based landscape design researchhet kennisverwervingsproces van de fundamentele cyclus van observatie, visuele representatie, analyse en interpretatie, met als belangrijkste toegevoegde hulpmiddelen alternatieve visualisaties en digitale landschapsmodellen. Het gebruik van de rekenkracht van computers, in combinatie met de toepassing van inventieve modellering, analyse en visualisatie in een interactief proces, heeft het mogelijk gemaakt om nieuwe informatie en kennis over de grondvorm, ruimtevorm, beeldvorm en programmavorm van Stourhead te verkrijgen. GIS heeft als het ware de waarneming van de ontwerponderzoeker verlengd, via metingen, simulaties en experimenten, en daarmee nieuwe perspectieven geopend op de landschapsarchitectonische compositie. Hierdoor konden belangrijke aspecten geanalyseerd worden die te maken hebben met het begrip van de compositie vanaf ooghoogte, zoals de zichtbare verschijningsvorm, en met de daarmee samenhangende rol van beweging, die handmatig niet of nauwelijks te analyseren zijn. Het onderzoek laat zien dat GIS de potentie heeft om verschijnselen te meten die vaak aan de orde zijn bij intuïtief en experimenteel ontwerpen, en om daarmee algemene wetenschappelijke kennis over bijvoorbeeld visuele perceptie en wayfinding operationeel te maken voor het begrijpen van situatiespecifieke ontwerpen. De toepassing van GIS heeft ook de mogelijkheid geboden om de landschapsarchitectonische compositie van Stourhead als een product van de tijd te begrijpen, via de analyse van de ruimtelijke ontwikkeling van de landschapstuin door middel van een reconstructie en de evaluatie van een aantal cruciale time-slice snapshots. Het onderzoek toont aan dat GIS als een extern cognitief instrument kan worden gezien dat faciliteert en bemiddelt in het proces van kennisverwerving. GIS faciliteert in de zin dat de ‘gangbare soorten ontwerpkennis’ met betrekking tot de grondvorm, ruimtevorm, beeldvorm en programmavorm toegankelijk kunnen worden gemaakt, maar op een meer precieze, systematische, transparante en gekwantificeerde manier. GIS bemiddelt in de zin dat ermee beïnvloedt kan worden wat en welke aspecten van de compositie kunnen worden onderzocht. GIS opent daarmee nieuwe gezichtspunten en kan ‘nieuwe soorten ontwerpkennis’ genereren, door geavanceerde ruimtelijke analyse en de mogelijkheid om verschillende informatielagen, wetenschappelijke kennis en databronnen samen te voegen of te integreren.Het onderzoek draagt op twee manieren bij aan de ontwikkeling en verspreiding van kennis van GIS-toepassingen in de landschapsarchitectuur: (1) door de discipline te ‘volgen’ en aspecten ervan uit te werken, en (2) door nieuwe fundamentele ontwikkelingen in gang te zetten die alternatieve lezingen van het landschapsontwerp mogelijk maken.