Nieuws
Geen ‘one size fits all’ aanpak voor duurzame transities
Verschillende perspectieven op transitiewetenschap kunnen elkaar aanvullen en versterken in de transitie naar duurzame processen in de overheid en het bedrijfsleven. Hoogleraar bestuurskunde van Wageningen University en Research, prof. Katrien Termeer, deed voor het Groene Brein onderzoek naar vier stromingen binnen het transitiedenken en -doen. Ze ontdekte dat Nederlandse kennisinstellingen hetzelfde doel hebben met transitiedenken en -doen, en elkaar aanvullen door het leggen van verschillende accenten.
De coronacrisis heeft duidelijk gemaakt dat onze wereld niet oneindig houdbaar is. Ook klimaatverandering wordt steeds zichtbaarder. De manier waarop we produceren, werken, reizen, en eten is niet meer vol te houden. Het is duidelijk dat er een verandering moet plaatsvinden, to “build back better”.
De opgaven van deze tijd – klimaatverandering, ongelijkheid, uitputting van grondstoffen – zijn groot en complex en vragen om een andere manier van denken en doen. Hierbij kan transitiewetenschap helpen. Begrippen uit deze wetenschap, zoals transitie, kantelpunt en systeemverandering, zijn niet alleen tijdens de Week van de Circulaire Economie 2021 te horen. Ze duiken ook steeds vaker op in strategieën van overheid en bedrijfsleven. En niet alleen in het kader van de circulaire economie, maar ook als het gaat over energievoorziening, mobiliteit of landbouw.
Transitiewetenschap als handvat bij verandering
De transitiewetenschap – ook wel ‘transitiedenken’ genoemd – is bezig aan een opmars. Deze maatschappelijke verandertheorie vindt steeds meer weerklank bij vernieuwers met een duurzaamheidsmissie bij de overheid, het bedrijfsleven of non-gouvernementele organisaties (NGO’s). Deze wetenschap biedt houvast in tijden van grote veranderingen. Enerzijds door te helpen uit te zoomen en daarmee maatschappelijke systemen beter te overzien en te begrijpen. Anderzijds door in te zoomen en praktische handvatten te bieden. Transitiewetenschap brengt ideeën over wat je op welk moment het beste kunt doen (of laten) om duurzame verandering op gang te brengen of te versnellen.
Diverse perspectieven op transities
Verschillende Nederlandse kennisinstellingen hebben andere perspectieven op transitiedenken en -doen. Wageningen University en Research is bijvoorbeeld bezig met small wins. Zo doet prof. Katrien Termeer met de Public Administration and Policy Group onderzoek naar maatschappelijke systeemverandering in kleine, betekenisvolle stapjes – zogenaamde small wins. Een ander perspectief is transitiemanagement (Erasmus Universiteit Rotterdam), waarbij gefocust wordt op brede veranderingen in de maatschappij. Ook heb je de methodes innovatiesystemen (Universiteit Utrecht), waarmee vooral onderzoek naar innovaties gedaan wordt en duurzame markttransformatie (NewForesight en Nyenrode Business Universiteit), waarbij gekeken wordt naar transities binnen markten.
Het Groene Brein onderzocht samen met onderzoekers van elk van de voorgenoemde perspectieven hoe deze manieren van aanpak zich tot elkaar verhouden. Dit was tot nu toe nog niet duidelijk. De visies hebben hetzelfde doel, namelijk: “het versnellen van de transitie naar een duurzame samenleving”. Ook worden transities vanuit elk perspectief gezien als complex, grillig en radicaal, en als iets wat ontstaat wanneer mensen of groepen het gevoel hebben dat de huidige situatie onhoudbaar is. Ze beschouwen een aantrekkelijk toekomstbeeld als onmisbaar, en zien een transitie als een proces in plaats van een project, waarbij beschikbare alternatieven cruciaal zijn.
Voor elk probleem een perspectief
Er zijn verschillende benaderingen om transities voor elkaar te krijgen. De small wins-aanpak focust op positieve benadering van kleine stappen richting transformaties. Hierdoor voorkomt deze aanpak cynisme en is het proces minder overweldigend. De aanpak transitiemanagement is juist op het brede geheel gefocust, waarbij men kijkt naar de dynamiek van het hele proces, met vragen als “waarom en op welke manieren van denken en doen door de tijd heen ontstaan?”.
De duurzame markttransformatie-benadering is daarentegen minder gefocust op het brede maatschappelijke transitieproces, en meer op transformaties van markten en maatschappelijke toepassingen van innovaties. En innovatie systemen (TIS), is een aanpak die de opkomst van vernieuwing en innovaties onderzoekt, wat concrete inzichten voor strategie en beleid oplevert. Deze aanpak is erg geschikt voor bedrijven die vragen hebben als “Wat is er nodig om bijvoorbeeld offshore wind te laten slagen?” Al deze aanpakken hebben dus verschillende manieren van transitiedenken en -doen en zijn geschikt voor andere bedrijven of overheidsinstanties.