Goed ziekteherstel, zinvolle zorg: speerpunten van nieuwe hoogleraar Van Zanten

Het is nu weer rustiger op de IC, vertelt Van Zanten in zijn werkkamer in Ziekenhuis Gelderse Vallei. Ondanks de pandemie startte hij diverse onderzoeken en begon hij met lesgeven aan WUR. Dat bevalt hem tot nu toe heel goed. ‘Door mijn aanstelling kunnen er dwarsverbanden worden gelegd tussen onderzoek en de ziekenhuispraktijk. Ik zie dat het een meerwaarde is om onderzoeken meteen te laten samengaan met interventies in het ziekenhuis.’ De leerstoel wordt gefinancierd door Ziekenhuis Gelderse Vallei. Zijn onderzoeken vallen binnen de onderzoekslijn Metabole stress van Alliantie Voeding in de Zorg.

Van Zanten kent de IC van binnen en van buiten. ‘Door de ontwikkelingen de laatste decennia is er een steeds grotere kans dat iemand de IC overleeft. Die toename is prachtig, maar ik zie ook nieuwe problemen ontstaan.’ Een periode op de IC breekt je lichaam af. ‘Je verliest veel spiermassa, tot wel een kilo per dag. Als je het overleeft, kom je terug van een situatie waarbij je biologisch gezien eigenlijk niet meer in leven zou kunnen zijn – zo verzwakt is het lichaam. Daarom treden er langdurige lichamelijke en psychische klachten op. En ook bij een deel van de patiënten versnelde dementie en verlies van IQ.’

In studies is te zien dat sommige patiënten na een half jaar weer sterker worden, maar dat een andere groep achterblijft. Naar de redenen hiervoor is nog niet voldoende onderzoek gedaan. ‘Je kunt er vaak geen pijl op trekken. Sommige gezonde marathonlopers komen slecht uit de IC, terwijl mensen met een zwakkere gezondheid soms juist goed herstellen. Ik wil de onderliggende oorzaken hiervan weten. Daarom moeten we erachter komen wat er precies in de spieren en cellen tijdens een IC-opname gebeurt en hoe voeding hier invloed op heeft. Door de ruimte die ik hiervoor krijg, komen we daar steeds meer over te weten.’

Belang van voeding op de kaart

De nieuwe hoogleraar kijkt onder andere naar het belang van het toedienen van micronutriënten op de IC; zoals vitamines en spoorelementen. ‘Eiwit is ook heel belangrijk voor de spieropbouw. Maar we hebben gezien dat we de eerste drie dagen van een opname juist niet te veel eiwit moeten toedienen. Dat was een bijzondere ontdekking. We denken dat het metabolisme aan het begin van IC-opname nog niet goed met zulke voedingstoffen kan omgaan. We zijn net een randomised controlled trial (RCT) gestart. In dit onderzoek krijgen patiënten vanaf de dag dat ze van de IC komen 40 gram eiwit of 40 gram koolhydraten per dag extra, zes weken lang. We hopen aan te tonen dat de eiwittoediening in die weken leidt tot een betere functionele uitkomst en kwaliteit van leven’.

‘Let food be thy medicine, and medicine be thy food’ is niet voor niets de titel van de rede van Van Zanten. ‘In veel ziekenhuizen worden op de Intensive Care formules gebruikt die van de gemiddelde behoefte uitgaan voor eiwit en energie. Hierin kan nog een grote slag gemaakt worden naar gepersonaliseerde voeding. Het checken van de individuele voedingsbehoefte van een patiënt zou routine moeten zijn, net als het toedienen van een tromboseprik. Maar veel zorgprofessionals zijn hierin niet voldoende opgeleid. Er is ook nog niet genoeg kennis beschikbaar; die willen wij leveren.’

Verschillende onderzoeken en samenwerkingen

Van Zanten werkt samen met zeven promovendi: twee uit Utrecht, vijf uit Wageningen. Naast de RCT loopt er onderzoek naar het refeeding syndrome (na een periode van verhongering door ziekte), naar het verwijderen van de voedingssondes (die te snel verwijderd worden) en naar het microbioom. Verder is er een elektronisch systeem ontwikkelt in het ziekenhuis dat de voedingsinname monitort. Samen met de groep van Jaap Keijer, Wageningen Human and Animal Physiology, onderzoekt hij of er iets mis zou kunnen zijn met het energiemetabolisme van cellen in de mitochondriën (de energiefabrieken van de cel).

Bij Wageningen University & Research is veel voedingsonderzoek beschikbaar. ‘Het nieuwe is dat wij kijken naar hoe ziekenhuispatiënten op voeding reageren en waarom. Er is daarnaast al veel aandacht voor ziekte en preventie, maar minder voor secundaire preventie en herstel: hoe zorg je dat een patiënt echt beter wordt en welke rol speelt voeding hierbij? Want de zorg zou niet moeten stoppen na de IC.’ De onderzoeken raken ook andere terreinen, zoals voedingsinname bij sport, en oncologie. ‘Soms is iemand niet meer in staat om volledige oncologische behandeling te ondergaan door ondergewicht. Als we beter weten wie, wanneer, welke voeding verdraagt, kan het gewicht verbeteren. Dan kan iemand wel een volledige behandeling verdragen.’

Er lopen ook samenwerkingen met Universiteit Maastricht, waar onder andere biopsieën op spieren bij IC-patiënten worden gedaan om te bepalen hoeveel eiwit er in spieren kan worden geproduceerd. En met het Karolinska Instituut in Stockholm, waar onderzoeken lopen naar het opruimmechanisme van cellen, genaamd autofagie.

‘Zinvolle zorg en goed herstel’

Al deze onderzoeken raken aan de ‘patiëntenreis’, zoals Van Zanten het noemt. Hoe komen patiënten binnen? Hoe gaan ze weg? Hoe gezond blijven ze? ‘Door de groeiende vergrijzing en personeelstekorten in de zorg is het essentieel om ons hier mee bezig te houden. Het is belangrijk om goed functionerende overlevers te creëren op de IC. Daarom moet de aandacht verschoven worden naar zinvolle zorg en het belang van een goed herstel. Hoe meer onderzoek we hierover hebben, hoe beter we ook de herstelmogelijkheden in kaart kunnen brengen. Zo kunnen we ook beter onderbouwde gesprekken aangaan met een patiënt, wanneer we zien dat dit herstel niet meer mogelijk blijkt te zijn.’

Van Zanten voelt dat hij hierin een brugfunctie heeft. ‘Ik kan nu zowel de medische als de academische wereld bedienen. Ik ervaar het daarom als een enorm waardevolle samenwerking. Ik zie het als een hernieuwde start om dit onderwerp verder uit te bouwen en samen op de agenda te zetten met Wageningen University & Research.’