Persbericht
Wanneer vormt een exotische soort een bedreiging?
Is te voorspellen of nieuwe uitheemse soorten, zoals vissen uit de Zwarte Zee, zich in Nederland zullen handhaven en inheemse soorten verdringen? Onderzoekers van Wageningen University & Research en collega’s van de Radboud Universiteit komen met een methode om op basis van functionele kenmerken, zoals de vorm van de bek te voorspellen welke exotische vissoorten een risico vormen. Hun werk staat in het wetenschappelijke tijdschrift PLOS ONE van deze week.
Vele uitheemse planten- en diersoorten handhaven zich gemakkelijk in een nieuwe omgeving. Sommige doen het zelfs zo goed dat ze de inheemse soorten verdringen, zoals Amerikaanse zoetwaterkreeften, of zelfs een plaag vormen, zoals Japanse duizendknoop. Wat is het precies dat sommige exotische dier- en plantensoorten succesvol maakt en andere niet? Een lastige, maar relevante vraag, omdat te verwachten is dat veel meer soorten Nederland zullen bereiken.
Ingevoerde exotische dier- en plantensoorten, ontsnappingen uit collecties of losgelaten in de natuur door de argeloze burger: er zijn verschillende routes waarlangs vreemde planten- en diersoorten in Nederland terecht zijn gekomen. Zo zijn we aan roodwangschildpadden, nijlganzen en zonnebaarzen gekomen. Ook zijn er soorten die ‘meeliften’ met producten die worden verhandeld, zoals tijgermuggen met autobanden, of die zelf hun gebied uitbreiden, omdat er nieuwe verbindingen zijn aangelegd door de mens. Daartoe behoort een hele groep zoetwatervissen uit het gebied rond de Zwarte en Kaspische Zee.
Vissen uit de Zwarte Zee
Via nieuwe kanalen tussen de grote rivieren in Europa, waardoor bijvoorbeeld de Donau en de Rijn nu met elkaar verbonden zijn, zijn er sinds 2000 zeker vijf exotische vissoorten Nederland binnengedrongen. Een daarvan, de zwartbekgrondel, wordt als een plaag gezien en het is aangetoond dat deze soort inheemse en beschermde vissoorten kan verdringen. Andere soorten, zoals de witvingrondel lijken veel minder negatieve effecten te hebben op inheemse soorten, of zich zelfs niet te kunnen handhaven.
Voorspellen met vormverschillen
Om te voorspellen of exotische vissoorten met elkaar en met inheemse soorten concurreren om voedsel, verrichtten de onderzoekers precieze metingen aan de viskenmerken die betrokken zijn bij de voedselopname. Zij maten bij vijf exoten en bij vier inheemse vissoorten kenmerken als de bekgrootte, maar ook de stand van de kaken, of de lengte van de darm. Hoe meer deze functionele kenmerken van soorten op elkaar lijken, hoe groter de kans dat ze met elkaar zullen concurreren.
De resultaten van het onderzoek laten zien dat sommige exotische soorten inderdaad kunnen concurreren met inheemse soorten vanwege overeenkomsten in vorm. Zo beconcurreert de Kesslers grondel de beschermde beek- en rivierdonderpadden. Andere soorten, waaronder de zwartbekgrondel, lijken minder om voedsel te concurreren, maar vooral succesvol te zijn door een positie in de voedselketen in te nemen die nog niet door een inheemse soort was bezet. Invasieve soorten hanteren dus meerdere strategieën om succesvol te worden.
Risico-inschatting
Er is daarom niet één verklaring waarom uitheemse soorten succesvol kunnen zijn: zowel het sterk concurreren met inheemse soorten, als het innemen van een nieuwe positie in de voedselketen kunnen werken. Beide verschijnselen kunnen uit bestudering van functionele kenmerken worden afgeleid, waardoor dit een goede methode is voor de risico-inschatting van nieuwe exotische soorten.
