Tien lessen uit tien jaar Natuurpact

Les 1: Verwerving en inrichting van nieuwe natuur kost veel meer tijd en geld dan voorzien

In het Natuurpact was afgesproken dat de provincies 80.000 hectare nieuwe natuur zouden verwerven, maar na 10 jaar is slechts ruim 45.000 hectare verworven. De verwachting is dan ook dat na afloop van het Natuurpact in 2027 het doel nog niet gehaald is. Verwerving van grond duurt lang (minimaal vijf tot tien jaar) en de kosten zijn de afgelopen tien jaar gestegen.

Les 2: Voor langdurig natuurherstel is systeemherstel nodig

Sinds de jaren negentig worden in bestaande natuurgebieden herstelmaatregelen uitgevoerd. In vochtige ecosystemen – denk aan duinvalleien, voedselrijk moeras en vochtige heide en bossen - leiden deze maatregelen over het algemeen tot herstel van soorten en natuurdoelen. In de drogere ecosystemen in Oost- en Zuid-Nederland zijn de resultaten van herstelmaatregelen minder gunstig, omdat de natuur hier gevoeliger is voor stikstof en verdroging. Mede hierdoor is het perspectief op herstel in een vijfde deel van Natura2000-gebied zeer ongunstig.

Les 3: In overgangsgebieden staat focus op natuurherstel op gespannen voet met integraal gebiedsproces

Het NPLG is ontwikkeld omdat het Natuurpact en Uitvoeringsprogramma Natuur ontoereikend blijken om de natuurdoelen te halen, maar de integrale gebiedsaanpak van NPLG kan een snelle realisatie van natuur in de weg staan. Dat komt omdat in het Uitvoeringsprogramma Natuur de focus ligt op afname van stikstofdepositie en natuurherstel, terwijl het NPLG een bredere doelstelling heeft. Beide programma’s hebben verschillende frames, instrumenten en tijdpaden, waarbij de natuurdoelen in de gebiedsprocessen van het NPLG nog nader moeten worden geconcretiseerd.

Les 4: Realisatie van verbindingszones en overgangsgebieden is gebaat bij flexibiliteit

De realisatie van verbindingszones en overgangsgebieden neemt toe als de provincies de zoekgebieden vergroten en inspelen op kansen die zich in een gebied voordoen. Het kan dan gaan om gronden die vrijkomen door verkoop, maar ook om gronden die eigendom zijn van partijen die willen investeren in natuurdoelen.

Les 5: Natuurmaatregelen op landbouwgrond rond natuurgebieden vergen duidelijke natuuropgaven en ondersteuning van boeren

Natuurbeleid kan niet zonder landbouwbeleid, waarbij boeren zorgen voor het verlagen van de milieudruk (minder nutriënten en bestrijdingsmiddelen, schoner water) en het integreren van natuur in hun bedrijfsvoering, met name in ecologische verbindingszones en overgangsgebieden. Natuurvriendelijke maatregelen leiden vaak tot een lagere productie en minder goed verdienmodel. Verbredingsactiviteiten, zoals recreatie, zorg, energieopwekking en korte afzetketens, kunnen dit verlies goedmaken, maar vergen maatwerk, investeringen en scholing van ondernemers.

Les 6: Er liggen onderbenutte kansen voor natuur in agrarisch gebied

Ook buiten de overgangsgebieden rondom Natura 2000-gebieden zijn er agrariërs die maatregelen voor natuurherstel willen nemen. Hierbij kun je denken aan ecosysteemdiensten als een aantrekkelijk landschap, natuurlijke waterzuivering, bestuiving en natuurlijke plaagbestrijding.

Les 7: Realisatie van natuurinclusieve gebouwde omgeving vergt duidelijke kaders en maatwerk

Provincies zetten al in op natuurinclusief bouwen en vergroening van bedrijventerreinen. Dit levert voordelen op voor ecologie en economie. Hoewel provincies niet het bevoegd gezag zijn om natuurinclusieve dorpen en steden te realiseren, kunnen ze projectontwikkelaars, bouwbedrijven, woningcorporaties en bedrijven op weg helpen met netwerken, kennisdeling en subsidies. Wel is er dan behoefte aan duidelijke kaders.

Les 8: Provincies kunnen proactiever burgerinitiatieven faciliteren en meer vrijwilligers ondersteunen

Om de betrokkenheid bij de natuur te vergroten, ondersteunen de provincies al vrijwilligers en burgerinitiatieven via advies, netwerken en (co)financiering. Er zijn inmiddels concrete programma’s om burgers te betrekken bij verbeteren van biodiversiteit, welzijn, gezondheid en bewustwording, waarbij de provincies vaak samenwerken met lokale natuurorganisaties. Die samenwerking met lokale partners is bepalend voor het succes. Het is belangrijk dat burgers en ambtenaren met elkaar verkennen wat de wensen en mogelijkheden zijn.

Les 9: Opereer als één overheid in gebiedsprocessen

De één-overheidsgedachte houdt in dat de vier overheden – Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen – in de regio strategisch samenwerken aan de uitvoering van natuurdoelen in combinatie met andere publieke opgaven in het gebied. Uit de onderzochte gebiedsprocessen blijkt dat provinciale natuurafdelingen moeite hebben om met gebiedspartners integraal aan de slag te gaan. Werken aan een gedeeld toekomstbeeld met gebiedspartners verhoudt zich lastig met de gefragmenteerde politieke realiteit en uiteenlopende deelbelangen in het gebied. Daardoor vallen overheidspartijen vaak terug op sectorale oplossingen.

Les 10: Natuurbeleid vereist continu navigeren tussen top-down-doelen en bottom-up-processen

Top-down-doelen en gebiedsprocessen sluiten niet altijd op elkaar aan, want ze verschillen in focus (sectoraal of integraal), in sturing (top-down versus bottom-up) en in tijdpad, schaal en middelen. Provincies zullen voortdurend navigeren tussen deze twee processen, waarbij ze soms de rol heeft als gebiedspartner en soms als doelbewaker. Provincies moeten goed beseffen welke rol ze wanneer willen spelen in gebiedsontwikkeling.