Voedselbeleid

Voedselbeleid

Diverse Europese markten worden gekenmerkt door overaanbod en lage prijzen voor boeren, waarbij de maatschappij en beleidsmakers debatteren over duurzaamheid, het milieu, de relatie tussen voeding en gezondheid en ethische kwesties als dierenwelzijn en voedselverspilling. Daarnaast staan de huidige waardeketens onder druk en maken nieuwe structuren hun opgang. Deze ontwikkelingen doen de vraag rijzen of landbouwbeleid zich zou moeten ontwikkelen tot een voedselbeleid en hoe een dergelijk beleid regels zou kunnen opleggen aan de retail- en voedingsmiddelenindustrie en hun toenemende controle over de landbouw en hun verantwoordelijkheid voor een gezond eetpatroon.

Wereldwijde voedsel- en voedingszekerheid

De meeste Europese consumenten hebben ruimschoots de beschikking over betaalbaar voedsel. Het Europese landbouwbeleid heeft hierin de afgelopen vijftig jaar een cruciale rol gespeeld. En hoewel de wereldwijde voedsel- en voedingszekerheid verre van bevredigend is, worden diverse Europese markten toch gekenmerkt door een tendens van overaanbod en lage prijzen voor boeren.

Duurzaamheid van voedselproductie

De maatschappij en beleidsmakers worden tegenwoordig geconfronteerd met vele andere aspecten van voedsel dan de beschikbaarheid van voedsel alleen. Ten eerste is er de duurzaamheid van voedselproductie en -consumptie. Naast milieuvraagstukken (nitraat, water, klimaatverandering, biodiversiteit) komen hierbij ethische kwesties als dierenwelzijn en verspilling van voedsel om de hoek kijken.

Nieuwe voedselvraagstukken

Ten tweede zijn er nieuwe vraagstukken ontstaan wat betreft de relatie tussen voeding en gezondheid. Van oudsher richtten deze vraagstukken zich op door voedsel overgebrachte ziekten (voedselveiligheid) en zoönose, maar de laatste jaren is er veel aandacht voor dieetgerelateerde ziekten als obesitas. In de komende jaren kan de neurowetenschap meer inzicht geven in ons eetgedrag en de effecten van voeding op het menselijk lichaam. Dit zou kunnen leiden tot nieuwe voedingsmiddelen. En dit wakkert weer de discussie aan of de overheid consumenten tot beter gedrag zou moeten ‘aansporen’.

Landbouwcoöperaties

Ten derde is er de impact van concentratie en integratie in waardeketens. Veel retailers en voedselverwerkers zijn in diverse landen werkzaam; circa vijftig landbouwcoöperaties hebben zelfs leden in meer dan één lidstaat. Landbouwproductie is vaak gecertificeerd. NGO's die zich inzetten voor het milieu of ethische vraagstukken hebben aan invloed gewonnen. De behoefte aan een 'eerlijk' en inclusiever systeem - voor boeren, werknemers in de landbouwsector en consumenten - leidt tot vraagstukken op het gebied van het mededingingsbeleid en nieuwe aspecten binnen het landbouwbeleid, zoals steun aan producenten en een beperking van het aanbod van PDO-/PGI-producten. Nieuwe ontwikkelingen binnen de ICT (zoals het 'Internet of Things') zal de organisatie van de voedselketen de komende jaren beïnvloeden en tot meer transparantie en meer opties voor korte leveringsketens leiden.

Reguleren van de voedingsmiddelenindustrie

Deze ontwikkelingen doen de vraag rijzen of landbouwbeleid zich zou moeten ontwikkelen tot een voedselbeleid en hoe een dergelijk beleid regels zou kunnen opleggen aan de retail- en voedingsmiddelenindustrie en hun toenemende controle over de landbouw en hun verantwoordelijkheid voor een gezond eetpatroon. Hoe zien optimale institutionele regelingen tussen overheden (op Europees of lidstaatniveau), agri-business (waaronder landbouw) en de burgermaatschappij eruit?

Veranderingen binnen de voedselketen

De afgelopen jaren is er volop (politieke) aandacht geweest voor veranderingen binnen de voedselketen en vraagstukken op het gebied van marktmacht. Tegelijkertijd worden een gezond eetpatroon en gezond ouder worden als maatschappelijke uitdagingen gezien. Diverse steden (waaronder Amsterdam en Londen) hebben een voedselbeleid opgesteld en streekproducten en kortere leveringsketens onder de aandacht van het publiek gebracht. ICT wordt beschouwd als een van de 'game changers' die tot een aanpassing van voedselketens zou kunnen leiden.

Van landbouw tot voedselbeleid

Overheden staan voor de uitdaging om ten minste enkele beleidsaspecten op het gebied van voeding te formuleren, variërend van etikettering en fruit op school tot specifieke clausules in het mededingingsbeleid. Sommige overheden experimenteren met belasting op vet of suiker. Gedragseconomen hebben overheden nieuwe concepten en benaderingen aangereikt die ook tot discussies over consumentensoevereiniteit leiden. In Nederland heeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid bepleit dat de overheid van een landbouwbeleid op een voedselbeleid moet overstappen, zich binnen de voedselketen op andere spelers dan boeren moet richten en de coherentie moet versterken tussen diverse beleidsregels die betrekking hebben op landbouw en de voedselketen.