Maatschappelijke initiatieven voor natuur en biodiversiteit in feiten en cijfers

Betrokkenheid bevolking

Het merendeel van de bevolking blijkt betrokkenheid bij natuur te hebben en activiteiten in en voor de natuur te ondernemen. Uit de literatuur blijkt dat de betrokkenheid van mensen bij natuur nog kan worden vergroot. Er zijn momenteel tienduizenden vrijwilligers actief en met name de aantallen vrijwilligers bij terreinbeheerders, die zich inzetten voor het doorgeven van waarnemingen en die afval opruimen nemen toe. Naast vrijwilligerswerk nemen burgers ook zelf allerlei initiatieven voor natuur en biodiversiteit. Burgerinitiatieven zijn meestal klein van omvang, gericht op beleefbaar groen en vaak gelokaliseerd binnen de bebouwde kom. Veel burgerinitiatieven zijn dynamisch: ze komen op, verdwijnen na verloop van tijd weer, en veranderen met de tijd, net als de burgers die erbij betrokken zijn. Samenwerking met bijvoorbeeld koepelorganisaties of gemeentes en institutionalisering bevorderen de duurzaamheid van deze initiatieven.

Natuurinclusief

De verkenning naar de diversiteit van initiatieven waarbij de functie van het gebied en natuur elkaar versterken, laat een vergroting van de synergie zien. Zo zorgt groen in steden voor een vermindering van fijnstof, effect van hoosbuien en hittestress. Zelfs bij de zeer intensieve vormen van landgebruik zoals bij de intensieve veehouderij worden er initiatieven genomen, zijn er potenties voor combinaties met natuur of om de biodiversiteit te vergroten. Het begrip ‘natuurinclusief’ is actueel en er wordt nagedacht over natuurinclusief bouwen, natuurinclusief ondernemen en natuurinclusieve landbouw door verschillende partijen zoals overheden, bedrijven en onderzoeksinstellingen. De betrokkenheid van bedrijven bij natuur lijkt daarbij toe te nemen. Meer bedrijven dan voorheen zeggen rekening te houden met natuur in hun bedrijfsvoering. Dit blijkt onder andere uit het toenemend aantal gecertificeerde bedrijven en producten waarbij ook duurzaamheidseisen voor behoud van natuur en biodiversiteit zijn opgenomen.

Onder maatschappelijke initiatieven is een grote variatie in doelstellingen, ontplooide activiteiten, typen groen waar men zich op richt, organisatievormen en schaalniveau te vinden. De diversiteit laat zien dat de samenleving zich op meer manieren is gaan bezighouden met natuur waardoor de maatschappelijke verankering is verbreed.

Biodiversiteit

De biodiversiteit wordt door maatschappelijke initiatieven lokaal verbeterd, maar de impact op landelijke schaal is meestal gering. De meeste groene burgerinitiatieven zijn gericht op beleefbaar groen en niet op de realisatie van ‘donkergroene’ natuurdoelen zoals gesteld vanuit de Vogel- en Habitatrichtlijn. Sommige initiatieven zijn dat wel en kunnen lokaal een grote impact hebben op de biodiversiteit. Er zijn bovendien vele initiatieven die van belang zijn voor soortenbescherming, zoals nestbescherming weidevogels, overzetten padden bij paddentrek of kleinschalig beheer voor het gentiaanblauwtje. Burgers in Nederland spelen ook een zeer belangrijke rol bij het in kaart brengen van allerlei gegevens over de natuur. Deze gegevens worden gebruikt bij het monitoren van onder andere soortenpopulaties en bij het onderbouwen van beleid. Zonder de gegevens van deze werkgroepen en de waarnemingen van vrijwilligers kunnen er soorten ongemerkt (lokaal) uitsterven en soms zelfs ongemerkt uit Nederland verdwijnen.

Balans van de Leefomgeving

Het rapport heeft informatie geleverd voor het onderdeel ‘Natuur en samenleving’ in de ‘Balans van de Leefomgeving 2018’ en de bijbehorende achtergrondstudie. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) evalueert in de Balans het rijksbeleid voor milieu, natuur en ruimte. Voor de Balans van 2018 wilde het PBL graag weten wat er bekend is over maatschappelijke initiatieven voor natuur en betrokkenheid van de samenleving bij natuur in relatie tot gestelde ambities in de Rijksnatuurvisie (2014). Daarbij zijn twee hoofdvragen centraal gesteld: welke feiten en cijfers zijn bekend over maatschappelijke initiatieven en maatschappelijke betrokkenheid bij natuur en biodiversiteit en wat is de (potentiële) bijdrage van deze maatschappelijke initiatieven en van functiecombinaties aan het verbeteren van de biodiversiteit? De gegevens daarvoor zijn verzameld in beschikbare literatuur en van online bronnen. De verzamelde feiten en cijfers zijn zeer verschillend van aard en leveren geen compleet beeld. Wel geven zij een beeld van de reikwijdte van het domein waaruit maatschappelijke betrokkenheid bij natuur bestaat. Het rapport bevat naast feiten en cijfers ook vele voorbeelden van initiatieven en kan daardoor op zichzelf ook als inspiratiebron dienen.