Al het goede van rijst komt samen bij de Marron in Suriname

Gewassen vertellen veel over de geschiedenis van volkeren wereldwijd. In het DNA zijn overal genetische sporen terug te vinden van de herkomst, zoals bij rijstvariëteiten uit Suriname. In de tijd van de trans-Atlantische handel in tot slaaf gemaakte mensen is het telen van rijst daar snel populair geworden. Tot op de dag van vandaag telen hun nazaten, de Marrons, allerlei typen rijst. ‘Zij hebben hun eigen geschiedenis op de akkers staan’, ontdekte evolutionair bioloog Marieke van de Loosdrecht. ‘De Marronboeren, bijna allemaal vrouwen, zijn de hoeders van hun eigen geschiedenis én van een enorme variatie in rijst.’

Samen met Tinde van Andel en Nicholaas Pinas van Naturalis en Eric Schranz van de leerstoelgroep Biosystematiek zoekt Van de Loosdrecht in het DNA van de Surinaamse rijstvariëteiten naar kleine variaties. Op die plekken verschilt het DNA slechts één letter of nucleotide van een andere variant. Dit soort variaties kunnen overeenkomen met het DNA van hetzelfde gewas uit een ander deel van de wereld. Hiermee leggen onderzoekers bloot welke routes mens en gewas waarschijnlijk hebben afgelegd in de geschiedenis.

De geschiedenis rechtzetten

De eerste resultaten van het nog lopende onderzoek bevestigen de verhalen die de Marrons vertellen over hun voorouders. Het DNA van de Surinaamse rijstvariëteiten blijkt een mengelmoes van buitenlandse invloeden uit verschillende periodes in de geschiedenis. We zien van al die variëteiten uit het buitenland genetische verwantschap terug in de rijst van de Marrons. Ze gingen dus zelf experimenteren met deze nieuwe rijstvariëteiten‘, concludeert Van de Loosdrecht.

Het onderzoek werpt zelfs gedeeltelijk een nieuw licht op de geschiedenis. ‘In sommige gevallen wijken de DNA-gegevens af van de historische geschreven bronnen. Die blijken behoorlijk gekleurd. Dat is belangrijk om te weten, want we hebben nog wel wat recht te zetten bij de nazaten van tot slaaf gemaakte mensen.’

Robuuste landbouw

Toch is niet alleen de geschiedenis interessant; het draait ook om de toekomst. De rijstvariëteiten uit Suriname kunnen beter tegen een stootje dan de wereldwijd meest geteelde rijstvarianten. Van de Loosdrecht: ‘De variëteiten van de Marrons kunnen overleven in veel moeilijkere klimaatomstandigheden. Deze mensen zijn experts in het verbouwen van rijst. Zij weten precies welke variëteiten het goed doen onder bepaalde ecologische omstandigheden.’

In deze tijd van klimaatverandering en andere milieuproblemen worden robuuste gewassen steeds belangrijker. De volgende stap is dan ook om te achterhalen op welke eigenschappen de Marrons hun rijstvariëteiten hebben geselecteerd en waarom. ‘Daar kunnen we veel van leren wereldwijd’, vindt Van de Loosdrecht. ‘De rijst in onze supermarkten komt van een paar varianten uit Azië. De Marrons hebben veel meer genetische diversiteit behouden in hun rijst. Dat maakt het gewas minder kwetsbaar.’

Meebewegen met de natuur

‘Mijn idee is dat we veel flexibeler landbouw kunnen bedrijven. We moeten niet te veel de omgeving willen controleren, maar juist meebewegen binnen de ecologische grenzen van het gebied. De eerste boeren in de prehistorie gingen ook zo te werk’, weet Van de Loosdrecht uit haar eerdere onderzoek naar de tijd waarin de landbouw werd ontwikkeld en opkwam. ‘We zijn iets té goed geworden in het controleren van de omgeving met bestrijdingsmiddelen en kunstmest. De natuur zou de leidraad moeten zijn waar we ons voedselsysteem op aanpassen.’