BLOG - Vertrouwen (onder)zoeken

Luisterend oor

Vandaar dat de KNAW zich druk maakt over vertrouwen in wetenschap. Vandaar dat het SCP al jarenlang de aandacht van politici en beleidsmakers trekt als het op regelmatige basis laat weten dat het vertrouwen van de gemiddelde Nederlander in de overheid tanende is. Vandaar dat het CBS bij economisch geïnteresseerd Nederland een meer dan luisterend oor vindt als het consumentenvertrouwen is gemeten.

Niet raar dus dat de agro- en foodsector wil weten hoe stevig de maatschappelijke vertrouwensbasis is. Voor dit laatste heeft het LEI een Agrofoodmonitor ontwikkeld. Naast dit instrument, dat het vertrouwen in de gehele land- en tuinbouw meet, is door onderzoekers van het LEI en de leerstoelgroep Bestuurskunde meer specifiek gekeken naar het maatschappelijk vertrouwen in de varkenshouderij. De resultaten van deze studies zijn nu wereldkundig gemaakt (Maatschappelijke waardering agrifoodsector voor het eerst gemeten en Agrifoodnieuws)

Burgers en buitenlui

Vanuit het besef dat maatschappelijk draagvlak een basisvoorwaarde is voor het voortbestaan – de licence to operate – van de agro- en foodsector, ligt een focus op de varkenshouderij voor de hand. Immers, de afgelopen jaren is, met name in het Brabantse, de sociale onvrede, onmacht en het maatschappelijk ongenoegen bovengronds gekomen. De sociale kwestie speelt aan beide uiteinden van de keten. Aan de ene kant zijn er varkensboeren die zich onbegrepen voelen en buitengesloten weten of met argwaan dan wel de nek worden aangekeken. Aan de andere kant zijn er verontwaardigde burgers en buitenlui die zich niet gehoord vinden of varkenshouders betichten van het vergiftigen van de sociale en fysieke leefomgeving (ondermijnen sociale cohesie, bederven van luchtkwaliteit, veroorzaken van gezondheidsrisico’s, geven van transportoverlast).

Sociale averij

Ondernemers en omgeving vertrouwen en verstaan elkaar dan niet. Het idee dat grootschalige veehouderij maatschappelijke basis zou weten te verwerven door nieuwe technieken of stalsystemen te introduceren bleek een misrekening. Luchtwasinstallaties lossen sociale problemen niet op. De goede verstaander wist dit allang. Rond de eeuwwisseling is al herhaaldelijk aangegeven dat de intensieve varkenssector contact moest zien te houden met de samenleving. Oplopende maatschappelijke afstand levert behalve economische ook sociale averij op, zo werd toentertijd voorzien door de denktank Varkenshouderij in 1999 en de denkgroep onder leiding van Herman Wijffels in 2001. Vervolgens is deze boodschap door de varkenssector vergeten en hebben sociaalwetenschappelijke onderzoekers er geen aanleiding in gezien een brugfunctie tussen sector en samenleving te vervullen.   

Participatiesamenleving

Het heeft na 2001 tot 2011 moeten duren voordat er weer onderzoeksrapporten verschijnen waarin maatschappelijk dimensies en draagvlak van de vee- en varkenshouderij serieuze aandacht krijgen. In dit licht is de in het voorjaar 2013 geuite waarschuwing voor contactverlies tussen sociologie en samenleving frappant. Het gebrek aan toegepast sociaalwetenschappelijk onderzoek naar sociale context en problemen van de intensieve vee- en varkenshouderij gedurende de jaren nul bevestigt het bestaan van een kloof tussen onderzoeksprioriteiten en actuele maatschappelijke vraagstukken. Sociale wetenschappers mogen de mond vol hebben van de participatiesamenleving, de praktijk is dat publicatiedwang dominanter is dan de aandrang om een intellectuele bijdrage te leveren aan basale issues als het verbinden van boeren en burgers.

Liefde van twee kanten

Zoeken naar vertrouwen tussen sector en samenleving is ongetwijfeld gebaat bij geëngageerde en participerende onderzoekers. Onderzoekers op hun beurt zijn gebaat bij opdrachtgevers zoals die van onze studies naar maatschappelijk vertrouwen. Zij nemen de verantwoordelijkheid om ruimte te geven aan dergelijk onderzoek, dat gevoelig kan liggen en niet automatisch panklare en afrekenbare oplossingen biedt. Zodoende kan worden bewezen wat universeel geldig is voor het bouwen aan vertrouwen: de liefde moet van twee kanten komen.