Verkenning programma veredeling in de groene kenniskolom

De verkenning is uitgevoerd in nauw overleg met een klankbordgroep waarin groene onderwijsinstellingen van MBO tot WO betrokken waren.

Aanleiding

De sector Plantenveredeling en Plantaardig uitgangsmateriaal heeft een glansrijk toekomstperspectief. Bedrijven zijn sterk aan het groeien. De sector is zeer kennisintensief en daarom afhankelijk van goed geschoolde medewerkers. Tegelijkertijd is de instroom in het groene onderwijs (en in het bijzonder in plantenteeltrichtingen) al jaren laag. Dit leidt tot knelpunten in de kennisbasis. Deze knelpunten – en de mogelijke oplossingen - zijn in deze verkenning in beeld gebracht.

Verkenning bedrijven

De grootste bedrijven zijn geïnterviewd. Dit zijn met name groentezaadbedrijven. Deze bedrijven groeien sterk, met name internationaal. Hoofdkantoor en R&D-basis zijn tot nu toe in Nederland gevestigd.

Alle bedrijven signaleren dat het lastig tot zeer moeilijk wordt aan personeel te komen. Als grootste knelpunten komen naar voren:

• Klassieke veredelaars op HBO en WO-niveau.
  
• Commerciële functies (Marketing, verkoop) voor HBO-ers met groene achtergrond.
• Ondersteunende groene VMBO en MBO-functies (teelt, productie).

Als belangrijkste oorzaak wordt de beperkte instroom in het groene onderwijs genoemd, met daaraan gekoppeld het slechte imago van de land- en tuinbouw.

De kleinere (vooral sierteeltbedrijven) melden minder knelpunten. Het opleidingsniveau ligt hier vaker op MBO. Er zijn minder gespecialiseerde functies en minder kennisintensief onderzoek. De verwachting is echter dat door (internationale) groei en schaalvergroting er meer specialisatie en dus meer behoefte aan hoger geschoolde medewerkers zal ontstaan.

Het jaarlijks aantal vacatures in de sector wordt geschat op 1100, waarvan 700 ‘groene’ functies.  

Verkenning Onderwijs

De opleiding Plant Sciences van Wageningen Universiteit kent al jaren een dalende instroom, die iets aan het herstellen lijkt te zijn. Het aantal MSc.-studenten is wel stijgend, vooral door buitenlandse studenten. WU investeerde flink in werving naar middelbare scholen en career events, en is ook betrokken bij het incorporeren van plantenmodules in de vakken Biologie en Natuur, Leven en Technologie op Havo en Vwo.

De HBO instellingen CAH Dronten, HAS Den Bosch en Inholland hebben een opleiding Tuin- en Akkerbouw, met gezamenlijk ca. 70 studenten per jaar. Daarvan komt slecht een handvol in de veredelingsector terecht. CAH Dronten biedt vanaf 2009 een minor Plantenveredeling aan. HAS Den Bosch is succesvol gestart met een opleiding Toegepaste biologie, die vooral op onderzoeksfuncties gericht is.

MBO-opleidingen als het Clusius College kampen nog meer met een dalende belangstelling, ook vanuit het eigen VMBO Groen. Clusius College gaat meer samenwerken met het  regionale bedrijfsleven (regio Enkhuizen) en investeert in praktijkgericht leren.

Oplossingen

De aanpak van de knelpunten moet breder ingezet worden dan het stimuleren van de instroom in de plantopleidingen. Alleen door in meerdere vijvers te vissen en een breed  onderwijspakket aan te bieden, komt een structurele oplossing in zicht.

De brede aanpak kenmerkt zich door 5 sporen:

Vergroten van instroom en versterken imago

Het bedrijfsleven zal als sector zelf, via haar brancheorganisatie Plantum NL, aan haar imago moeten werken. Onderwijsinstellingen en bedrijfsleven moeten zich gezamenlijk profileren naar het voortgezet onderwijs (bovenbouw). Ook in het hoger onderwijs kan de zichtbaarheid van het bedrijfsleven beter. Door bijv. inzet van  gastdocenten, stages, onderzoeksopdrachten, bedrijfsexcursies en lectoraten worden toekomst- en carrièreperspectieven in de sector beter zichtbaar voor studenten.

Op MBO-niveau is het versterken van praktijkgericht leren nodig.

Doorstroom vanuit andere opleidingen

Gerichte werving richting Biologie- en HBO (ook laboratorium)-opleidingen kan meer doorstroom vanuit deze BSc.’s naar de MSc. opleiding Plant Sciences bewerkstelligen. De onder 1. genoemde activiteiten zouden zich ook op deze opleidingen kunnen richten. Zeker voor HBO-ers kunnen MSc.-beurzen, gefinancierd door het bedrijfsleven, daarbij helpen.

Postinitiële opleidingen en bijscholingstrajecten

Afgestudeerden, die niet direct een opleiding op het gebied van plantenveredeling of genetica hebben gehad, kunnen via goed afgestemde opleidingstrajecten bijgeschoold worden tijdens het werk of als trainee. Het betreft bijv. afgestudeerde biologen, HBO-laboratoriumopleidingen, buitenlandse afgestudeerden met een algemene landbouwopleiding, herintreders, bedrijfskundigen zonder groene achtergrond. Te ontwikkelen opleidingen zijn een Master Course Plantenveredeling, cursussen op specifieke deelgebieden en een algemene introductiecursus Plantenveredeling.

Life long learning

Ook voor zittend personeel is continue aandacht voor het ontwikkelen van kennis en vaardigheden nodig. Een goed opleidingsbeleid is tevens een manier om personeel te binden en te motiveren. In veel bedrijven is dit nog niet echt structureel ontwikkeld. Een HRM Beleidsplan, Bedrijfsopleidingsplan, EVC-trajecten met persoonlijke opleidingsplannen zijn middelen om de potenties van werknemers beter te benutten. Daar hebben ook de onder 3. genoemde opleidingen een plaats in.

Kennisontwikkeling MKB

Qua bedrijfsstructuur, gewassen, opleidingsniveau en kennisbehoefte is het MKB in de sector zo verschillend van de grote bedrijven, dat een aparte benadering nodig is. Voor deze groep kan het instellen van een kennismakelaar, advies over HRM en opleidingsbeleid (incl. EVC), kennisbijeenkomsten en specifieke cursussen effectief zijn.

De bevindingen van de verkenning leveren voldoende aanknopingspunten op, om nieuwe onderwijsinitiatieven te ontwikkelen, bij voorkeur in een A-programma binnen de Groene Kenniscoöperatie. Het TTI Groene Genetica heeft als doel het versterken van de kennisbasis en is een belangrijke motor voor vernieuwingen die samen met het bedrijfsleven worden opgezet. Daarbij is het goed aan te sluiten bij lopende initiatieven als Seed Valley, Greenworks, Imagocampagnes van Plantum NL en Productschap tuinbouw, en cursussen van Breedwise en Naktuinbouw.

Dit project werd mede gefinancierd vanuit de Groene Kenniscoöperatie en TTI Groene Genetica.