Project

Van educatie naar burgerparticipatie: leren van ervaringen van lokale organisaties voor natuur- en duurzaamheidseducatie

GDO is een vereniging van lokale organisaties voor natuur- en duurzaamheidseducatie (NDE) die zich inzet om duurzame ontwikkeling op lokaal niveau te versnellen. Steeds meer NDE centra willen hun focus verbreden van educatie naar ook het activeren van inwoners. Dit heeft alles te maken met het bewustzijn dat het activeren van inwoners belangrijk is om een bijdrage te leveren aan de aanpak van diverse maatschappelijke urgenties. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om thema’s als biodiversiteit, klimaatadaptatie, gasvrije wijk, eigen energiewinning en isolatie, en circulaire economie. GDO wil centra die de stap naar het activeren van burgers willen zetten of deels al de stap hebben gezet actief helpen. De Wetenschapswinkel ondersteunt met dit project dit ontwikkeltraject.

GDO wil centra die de stap naar het activeren van burgers willen zetten of deels al de stap hebben gezet actief helpen. De Wetenschapswinkel heeft met dit project dit ontwikkeltraject ondersteund.

NDE centra zijn lokale, laagdrempelige organisaties, die dicht bij de burger staan en daar vertrouwen genieten. Toch blijkt het in de praktijk voor veel NDE centra lastig om de stap van educatie naar burgerparticipatie te zetten. Het meenemen van het personeel, komen tot een gezamenlijke visie en dit vertalen in concrete activiteiten is voor veel NDE-centra nog een lastige opgave. De goede lessen die zijn geleerd door centra die de stap richting burgerparticipatie al wel hebben gezet worden daarbij nog niet altijd gedeeld met andere NDE centra.

In dit project is gewerkt aan het ontwikkelen van een leertraject voor NDE-centra die aan de slag willen met het bevorderen van burgerparticipatie. De hoofdonderzoeksvraag voor dit project is:

Wat zijn de succesfactoren die NDE centra in staat stellen om hun activiteiten te verbreden naar andere doelgroepen, werkzaamheden en competenties, en tegen welke barrières lopen zij aan?

Bijbehorende onderzoeksvragen zijn:

  1. Wat doen NDE centra in de praktijk als het gaat om het activeren en ondersteunen van bewoners? Welke lessen kunnen we leren van NDE centra die dit al succesvol doen?
  2. Welke stappen zijn er nodig om de activiteiten te verbreden naar burgerparticipatie en wat helpt er om deze stappen te maken?
  3. Welke procesaanpak is nodig om de gewenste organisatieontwikkeling in gang te brengen?

Om deze onderzoeksvragen te beantwoorden zijn gedurende dit project diverse activiteiten ondernomen. Hiervoor zijn bij vijf NDE-centra inspirerende voorbeelden van het betrekken van bewoners onderzocht. Daar zijn keukentafelgesprekken en interviews met directeuren en gevoerd. Ook is er een bredere vragenlijst uitgezet onder directeuren van NDE-centra. Verder zijn er groepsdiscussies en gesprekken geweest tijdens twee jaarlijkse bijeenkomsten van GDO, de koepelorganisatie waar ruim 150 NDE’s onder vallen. Literatuurstudies naar het ontwikkelen van leertrajecten, het interviewen van experts uit wetenschap en praktijk, het bestuderen van projecten uit andere landen, en directe observaties op bijeenkomsten maken ook deel uit van de toegepaste onderzoeksmethoden.

Ons onderzoek bevestigt het beeld dat het voor veel NDE-centra nog moeilijk is om de stap naar het bevorderen van burgerparticipatie te zetten. Beperkte financiële middelen en beschikbaarheid van tijd om nieuwe werkvormen te ontwikkelen vormen belangrijke barrières. Maar ook (gemeentelijk) beleid en regelgeving, onvoldoende competenties onder personeel, moeite bij het bereiken en betrekken van de doelgroep en de eigen organisatiestructuur en werkwijzen maken het soms moeilijk om stappen te zetten. Benodigde competenties zijn vooral netwerkvaardigheden en een zakelijke en maatschappelijke feeling voor kansen tot ontwikkeling van nieuwe activiteiten. Maar ook communicatievaardigheden en het faciliteren van activiteiten vanuit burgers worden veel genoemd.

Ondanks bovenstaande barrières zijn er ook mooie voorbeelden van hoe het wel kan. Hele praktische acties, zoals burgers de mogelijkheid geven om stoeptegels in te ruilen voor een plantje, werken vaak goed. Het ondersteunen van initiatieven van burgers als ze bij de eigen missie passen kan ook leiden tot een vliegwieleffect. Om de drempel voor burgers zo laag mogelijk te maken zijn een open cultuur in het NDE-centrum, eigenaarschap onder medewerkers, gerichte communicatie en doelgericht netwerken belangrijk. Daarnaast wordt zichtbaar dat de meeste NDE-centra al een uitgebreid netwerk hebben en met veel partijen samenwerken. Waar sommige centra de impact van hun activiteiten om burgers actief te betrekken goed zichtbaar kunnen maken, vinden andere centra dit nog moeilijk.

Dit project heeft geleid tot een vijfstappen-leertraject met de stappen verbinden, verkennen, aanpassen, veranderen en reflecteren. Dit traject is gebaseerd op o.a. kennis over transformatief leren en opgezet als een gezamenlijk traject voor medewerkers van NDE-centra. Ook zijn zes handreikingen opgesteld voor NDE-centra, waarin bijvoorbeeld tools worden aangereikt voor het bereiken van gewenste doelgroepen of het vormgeven van organisatieveranderingsprocessen. Met de resultaten van dit onderzoek is GDO aan de slag gegaan om NDE-centra te helpen bij het maken van de stap richting het bevorderen van burgerparticipatie.

Het onderzoek krijgt een vervolg in een training om leidinggevenden te ondersteunen bij veranderingsprocessen in hun NDE-centrum.

De eindresultaten zijn gepresenteerd op 26 september 2023 tijdens de GDO2daagse: zie de beschrijving van deze bijeenkomst.