Culturele sponzen: Vroegere en hedendaagse gebruiksvormen, betekenissen en erfgoed van hoogvenen in de Lage Landen

Samenvatting

Hoogvenen - vrijwel boomloze moerassen die omhoog groeien op afgestorven plantenresten - bedekten ooit grote delen van Nederland. Sinds de Middeleeuwen zijn ze grotendeels verdwenen door turfwinning. Overal in Noordwest-Europa wordt nu geïnvesteerd in hoogveenherstel. Vanwege de bijzondere natuurwaarden en omdat levende hoogvenen CO2 vastleggen. Daardoor dragen ze mogelijk bij aan klimaatoplossingen.

Mooi, die hoogvenen. Maar wie kent niet het beeld van gevaarlijke, onherbergzame moerassen die gemeden werden? Anderzijds hebben omliggende dorpsgemeenschappen eeuwenlang strijd gevoerd om het exclusieve gebruik ervan. Dit roept vragen op over de diverse betekenissen van hoogvenen voor mensen.

In mijn onderzoek heb ik deze vragen onderzocht en gekoppeld aan historische functies van hoogvenen (turfwinning, grensgebieden). Zeker waar hoogvenen vroeger het intensiefst zijn gebruikt, blijkt een rijke verzameling culturele sporen in het landschap bewaard, zelfs waar het veen helemaal verdwenen is. Bewoners identificeren zich met deze sporen van voorgaande generaties. Ik stel voor omwonenden directer te betrekken bij het beheer van hoogveenrestanten, ook om het draagvlak voor grootschalig hoogveenherstel te vergroten.