Lumpy skin disease

Lumpy skin disease (LSD) of nodulaire dermatose is een meldingplichtige virusziekte bij runderen. De ziekte wordt veroorzaakt door een pokkenvirus. Verspreiding via (in)direct contact met lichaamsvloeistoffen is de belangrijkste besmettingsroutes, en ook bijtende insecten kunnen het virus overdragen. Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) verricht onderzoek naar deze ziekte.

Meldingplichtig betekent dat verdenkingen van lumpy skin disease bij dieren gemeld moeten worden bij de NVWA. Het is een “Categorie A” ziekte (Animal Health Law). De ziekte wordt veroorzaakt door het lumpy skin disease virus (LSDV, Familie van Poxviridae, genus Capripox virus).

Runderen en de Afrikaanse Kaapse buffels zijn het meest vatbaar voor lumpy skin disease. De morbiditeit kan oplopen tot 50% van de koppel, terwijl sterfte meestal beperkt blijft tot maximaal 10%. De ziekte komt ook voor bij oryxen, giraffen en impala's. Het virus is ongevaarlijk voor mensen.

Lumpy skin disease is nog nooit gerapporteerd in Nederland. Nederland is dus historisch vrij van deze ziekte.

Ziektebeeld lumpy skin disease

De ernst van de ziekte kan sterk variëren per diersoort, maar ook het virus varieert in virulentie, het ziekmakend vermogen. Het ziekteverloop kent over het algemeen twee fasen waarin koorts optreedt.

Eerste fase

In de eerste fase wordt naast koorts ook een slechte eetlust, kwijlen en reductie in de melkgift waargenomen. Ook oogontstekingen komen voor die zelfs tot blindheid kunnen leiden. In deze fase zijn ook verschillende lymfeknopen vergroot.

Tweede fase

De tweede fase begint met het ontstaan van pijnlijke pokken (nodules) met een diameter van 1-2 centimeter. In deze fase ontstaan ook ontstekingen in de bek en de luchtwegen. De pokken raken vaak ontstoken en kunnen later afvallen, waarbij diepe littekens achterblijven.

Vochtophoping in de poten komt ook vaak voor. Bijkomende bacteriële infecties in de uier (mastitis) en pezen en gewrichten (kreupel) zijn gerapporteerde complicaties van deze ziekte. Een infectie kan soms leiden tot abortus en (tijdelijke) onvruchtbaarheid.

Verspreiding lumpy skin disease

Lumpy skin disease werd voor het eerst gerapporteerd in 1929 in Zambia. Rapportages uit andere landen volgden spoedig en vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw komt het voor in alle landen ten zuiden van de Sahara en het eiland Madagaskar. In 1988 brak de ziekte in Egypte uit en verspreidde zich naar Israël. De ziekte komt ook voor in Azië. In 2017 werd lumpy skin disease aangetroffen in Griekenland en verspreidde zich over de hele Balkan.

Lichaamsvloeistoffen

Besmette dieren scheiden het virus uit in lichaamsvloeistoffen zoals neusuitvloeiingen, speeksel, melk en sperma. Grote hoeveelheden lumpy skin disease virus worden ook aangetroffen in open wonden van de pokken. Verspreiding via direct contact of indirect contact met deze lichaamsvloeistoffen zijn de belangrijkste besmettingsroutes. Bijtende insecten, bijvoorbeeld de stalvlieg Stomyxos calcitrans, kunnen het virus ook via de monddelen overdragen. Dit is mechanische overdracht, waarbij het virus dus niet vermeerdert in het insect. Lumpy skin disease virus is zeer stabiel in weefsel en lichaamsvloeistoffen en kan lang overleven bij de afwezigheid van daglicht, bijvoorbeeld in strooisel in donkere stallen.

Infecties in en de rol van wilde herkauwers zijn onvoldoende bekend, maar verschillende soorten zijn gevoelig voor het virus. Import van runderen en wilde herkauwers uit besmette gebieden is verboden.

Diagnostiek lumpy skin disease

Lumpy skin disease is een meldingplichtige dierziekte. Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) is het nationaal referentielaboratorium voor schapen-en-geitenpokken en heeft ISO-gecertificeerde testen om verdenkingen van lumpy skin disease te diagnosticeren.

Serologische test

Antistoffen tegen lumpy skin disease virus (LSDV) na infectie of vaccinatie kunnen aangetoond worden met de ELISA, de ImmunoPeroxidase Monolayer Assay (IPMA) of de serumneutralisatie-test (SNT). De ELISA is de eerste keus om antistoffen aan te tonen. De IPMA is gevoeliger dan de ELISA en met name geschikt om recente LSDV-infecties serologisch te bevestigen. De SNT kan positieve ELISA- of IPMA-resultaten bevestigen, hoewel de SNT minder gevoelig is. Stolbloed (serumbloed) wordt gebruikt in deze serologische testen.

PCR test

Het virus kan worden aangetoond met de PCR-test voor de capripox-virussen, lumpy skin disease virus en schapen-en-geiten pokkenvirus. Lumpy skin disease virus komt uitsluitend in runderen voor. Positieve resultaten voor materiaal afkomstig van grote herkauwers is dus LSDV. Dit kan ook bevestigd worden met de PCR-test specifiek voor LSDV. Er is ook een PCR test die onderscheid maakt tussen LSDV en levend afgezwakt (LAV; live-attenuated vaccine) LSDV (DIVA PCR test voor LSDV). Neus- en ooguitvloeiingen en huidbiopten van pokken of lymfeknopen zijn zeer geschikt om virus aan te tonen. Volbloed (EDTA-bloed) is minder geschikt. Monsters van bloed of organen moeten op ijs (niet bevroren) getransporteerd worden.

Vaccin lumpy skin disease

Levend afgezwakte (LAV; live-attenuated vaccine) LSDV is een DIVA-vaccin, maar is niet geregistreerd in Europa. Een vaccin gebaseerd op het schapen-en-geitenpokkenvirus wekt kruisimmuniteit op tegen lumpy skin disease. Na vaccinatie zijn de dieren minimaal twee jaar en waarschijnlijk de rest van hun leven beschermt. Vaccin voor lumpy skin disease is niet in Nederland beschikbaar.

Voorkomen en bestrijden van lumpy skin disease

Voorkomen is beter dan genezen, maar preventief vaccineren tegen lumpy skin disease wordt niet toegepast door financiële overwegingen. Om te voorkomen dat de ziekte uitbreekt in Europa worden dieren uit besmette regio’s geweerd of uitgebreid gecontroleerd alvorens ze worden toegelaten. Bij een uitbraak wordt gevaccineerd om verdere verspreiding van de ziekte te voorkomen. Daarnaast worden vervoersverboden van kracht en worden beschermings- en toezichtgebieden ingesteld.

Tijdens de uitbraak in 2017 heeft de Europese Commissie toestemming gegeven om te vaccineren met een niet-geregistreerd lumpy skin disease vaccin in meerdere Balkanlanden. Vaccinatie heeft lumpy skin disease volledig uitgeroeid, maar heeft wel negatieve (tijdelijke) gevolgen voor de export. In landen waar de ziekte heerst, is naast vaccinatie, bestrijding van insecten een belangrijke manier om introductie op een bedrijf en schade te beperken.

Publicaties

Links