Zoektocht De Marke

Agro-innovatiecentrum De Marke staat op het punt te vernieuwen. Aan deze vernieuwing gaat een zoektocht vooraf of het ook anders kan. Paul Galama is als senior onderzoeker bedrijfssystemen melkveehouderij (WUR) bij deze zoektocht betrokken en deelt graag zijn eerste bevindingen. Dit is het tweede deel van een artikelenserie over de zoektocht van De Marke: kan het ook anders?

Paul Galama is betrokken bij het proces vanwege zijn integrale kijk op stalinnovatie: ‘Een vrijloopstal wordt serieus overwogen, ondanks de hogere kosten en emissie-uitdagingen. Dit staltype biedt dieren meer ruimte en een zachte ondergrond. Dit kan hun welzijn verbeteren door natuurlijk gedrag en makkelijk opstaan en gaan liggen. Ook kan het risico op klauwproblemen en mastitis verminderen, mits met goed management van de bodem de toplaag droog is.

We zien in deze stal kansen voor een dierwaardige veehouderij.’University & Research, zoekt antwoorden voor nieuwe toekomstige landbouwsystemen, die voldoen aan de maatschappelijke opgaves. Fleur Brinke: ‘Samen met collega's en betrokken stakeholders, zoals de Boerenstuurgroep van De Marke, werken we aan praktijkoplossingen. De resultaten helpen bij het ontwerp van de innovatieve stal, het erf van de toekomst, het toekomstbestendige bouw- en vruchtwisselingsplan en het ontmoetings- en inspiratiecentrum. Ons werk biedt perspectief voor melkveehouders en andere agrariërs, omdat zij kunnen leren van onze bevindingen. Als wij ons werk goed doen, kunnen zij onderdelen kopiëren naar het eigen bedrijf.’

Keuze voor vrijloopstal

Paul Galama legt uit dat de focus nu ligt op het verbeteren van dierenwelzijn, waarbij de stal een cruciale rol speelt vanwege de impact op dierenwelzijn, emissies en mestsamenstelling. Een vrijloopstal, zonder ligboxen, minimaal 10 m² per koe, maar idealiter 15 m², biedt veel bewegingsruimte voor de dieren. Naast het vrijloopgedeelte is een loopgang langs voerhek en -pad nodig om 40-60% van de mest op te vangen en het vrijloopgedeelte droog te houden. ‘Het is belangrijk voor deze loopgang een innovatieve oplossing te vinden die voldoet aan de eisen van minder emissies en gewenste mestsamenstelling. Hierin moeten we nog keuzes maken, zoals kiezen we voor mestscheiding of snelle afvoer van drijfmest uit de stal. Is een mestkelder nodig of een dichte vloer? Ook gangbare ligboxenstallen kunnen profijt hebben van dit onderzoek’, licht Galama toe.

Reflectie op Zoektocht De Marke: kan het ook anders?

Herman de Boer (Onderzoeker en projectleider Wageningen Livestock Research):

"Een vrijloopstal is heel aantrekkelijk wat betreft dierenwelzijn, maar de stikstofemissie uit het ligbed is vaak te hoog. Een vrijloopstal als onderzoeksfaciliteit biedt de mogelijkheid om onderzoek te doen naar een vernieuwende inzet van strooisel, zoals stro. Daarbij gaat het niet om voortzetting van de traditionele potstal, maar bijvoorbeeld een nieuwe variant, waarbij door vaker strooien en fermentatie in het ligbed de stikstofemissie mogelijk verminderd kan worden. Het toegevoegde stro is ook aantrekkelijk om de bodemvruchtbaarheid van arme zandgronden, zoals die rond De Marke liggen, op peil te houden."

Vrijloopstal en mestproduct

De Marke is het enige melkveeproefbedrijf op zandgrond. Volgens Galama is organische stofopbouw cruciaal op zandgrond, waarbij organisch rijke mest en slimme vruchtwisseling helpen. De stal verbindt dier en land via mestproducten, waarbij verschillende vrijloopbodems verschillende mest opleveren. Een zandbodem is ook een optie, omdat urine wordt gescheiden van de faeces die dagelijks verwijderd wordt. Er is nog geen definitieve keuze gemaakt voor bodemmateriaal in het vrijloopgedeelte. Ook de keuze van de loopgang langs het voerhek heeft gevolgen voor de samenstelling van de mest(fracties). Deze keuzes worden enerzijds bepaald door het perspectief op verminderen van emissies van ammoniak en broeikasgassen en anderzijds door het beter bemesten van gewassen. Beter bemesten kan door de stikstof, fosfaat, kali en organische stof uit alle mestfracties slim te verdelen over de gewassen.

Een stal met zandbodem

Stal van de toekomst?

De vrijloopstal is niet het enige type dat geschikt is voor dierwaardige veehouderij, maar door de flexibiliteit en ruimte biedt het wel kansen voor systemen, zoals kalf bij koe of familiekuddes. Hier zal niet direct mee gestart worden, maar mogelijk later. De uitdaging is om meer ruimte te combineren met minder emissies. Galama zegt dat de vrijloopstal perspectief heeft als deze emissiearmer wordt. Huidige vrijloopstallen met houtsnippers hebben 32% minder ammoniakemissie, maar 32% meer methaanemissie dan traditionele stallen. De stal emissies van een zandbodem zijn nog onzeker. Door scheiding van urine en faeces zou je emissies kunnen beperken, maar dit hangt sterk af van het beheersen van een goede drainage van urine, bijvoorbeeld door drains af te zuigen en emissiearm opslaan van faeces gemengd met zand. Goed managen van het juiste bodemmateriaal vergt nader onderzoek of luchtzuivering met chemische of biologische luchtwassers is een optie.

Een stal met houtsnipperbodem

‘Zodra de stal klaar is, kunnen melkveehouders deze bezoeken en leren van onze ervaringen en onderzoeksresultaten. De traditionele ligboxenstal blijft bestaan, maar het verbeteren van dierenwelzijn wordt steeds belangrijker, zeker voor partijen zoals de Dierenbescherming. De vrijloopstal biedt mogelijkheden om sprongen te maken in een dierwaardige veehouderij, minder emissies en betere mestproducten’, besluit Paul.

Reflectie op Zoektocht De Marke: kan het ook anders?

Marinus en Floren de Vries (melkveehouders in Stolwijk):

“Wij hebben meer dan tien jaar een vrijloopstal voor 150 koeien met verschillend bodemmateriaal. Een vrijloopstal is pionieren: veel leren en uitvinden. We zijn begonnen met compost en hebben ook houtsnippers geprobeerd. Daarna zijn we overgestapt op stro, maar toen kregen we veel problemen met de uiergezondheid. Momenteel passen we de bedding aan aan het seizoen. In de winter voornamelijk stro en in de zomer voornamelijk zand. De koeien hebben de keus; in de winter liggen ze lekker in het stro en in de zomer kiezen ze voor zand. De koeien doen het goed, zijn vitaal en worden oud.”