People, planet, progress: beter worden in het integreren van sociale en planetaire impact

Het terugdringen van ongelijkheid en absolute armoede en het verbeteren van de gezondheid van ecosystemen en de planeet worden steeds meer gezien als uitdagingen die met elkaar samenhangen. Doughnut economics illustreert deze relatie bondig en toont de gevolgen van het overschrijden van de grenzen. De publicatie over sectortransformatie in voedselsystemen belichtte cases, methoden en modellen van programma's in heel Afrika en Azië die sociale en milieueffecten als afzonderlijke onderwerpen behandelen. We wilden onderzoeken hoe deze twee gebieden op een geïntegreerde en duurzame manier kunnen worden beheerd. Zijn er initiatieven die tegelijkertijd sociaaleconomische inclusie, planetaire gezondheid en zakelijke levensvatbaarheid aanpakken (win-win)? Of worden ze geconfronteerd met afwegingen, waarbij sommige doelstellingen voorrang krijgen boven andere? En als er vaker voor een 'win-win'-benadering wordt gekozen, wegen deze dan op tegen de initiatieven die niet voor een geïntegreerde aanpak kiezen? Om een begin te maken met het beantwoorden van deze vragen hebben we twee casestudies onderzocht - het PiP-programma in Oeganda en de Gishanda-viskwekerij in Rwanda - en het onderwerp uitgediept tijdens een paneldiscussie met drie mensen uit de praktijk (Esther Katonga, commercieel manager bij Tunga Nutrition; Eyerusalem Mitiku, impactmedewerker bij BopInc; Stuart Morris, Director East-West Seed Knowledge Transfer) en twee Nederlandse beleidsmakers (Ivo Walsmit, Thematisch Expert Biodiversiteit bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken; Simkje Kruiderink, Teamleider Biodiversiteit & Water Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur). De belangrijkste learnings en conclusies zijn hier samengevat.

Het juiste kader bepalen

Het werd al snel duidelijk dat we een beter kader nodig hadden om de sociaaleconomische en planetaire gezondheid binnen de cases te begrijpen en te beoordelen. Dit betekende dat we naar drie gebieden moesten kijken in plaats van naar twee; ten eerste de sociale impact op mensen buiten hun levensonderhoud. Ten tweede de winst of levensvatbaarheid. En ten derde het planetaire of ecosysteemaspect - of people, planet, profit (drie P's) zoals het vaak wordt genoemd. Vervolgens moesten we ook een onderscheid maken tussen de diepte van de impact die de twee projecten zouden kunnen hebben binnen zowel het people- als het planet-aspect; voor mensen gaat het erom dat ze worden bereikt (bijvoorbeeld door training te krijgen), dat ze ervan profiteren (ze passen de training toe) of dat ze mondiger worden (de resultaten betekenen een echte verbetering in hun leven). Op dezelfde manier en meer intuïtief is de impact op de planeet, om deze ofwel te minimaliseren, geen schade te berokkenen, of zelfs ecosystemen te verbeteren (de twee afbeeldingen illustreren dit). Deze twee mentale kaders maakten veel robuustere gesprekken met de experts mogelijk.

De vierde P: prioriteiten stellen

De geïnterviewden waren het erover eens dat het aanpakken van de drie P's cruciaal is, maar een uitdaging om tegelijkertijd te doen. De prioriteiten verschilden afhankelijk van de voorkeuren van donoren, de mandaten van organisaties en de lokale context. Succes in één 'P' is nodig om de andere 'P's' te ontwikkelen. In de praktijk krijgen mensen echter altijd prioriteit en meestal een hoge prioriteit, met als doel om hen te laten profiteren of mondiger te maken (zie het tweede kader hierboven), terwijl voor de planeet 'doing no harm' vaak als voldoende wordt beschouwd - tenzij het herstel van de natuur direct gekoppeld is aan de invloed van de mens, zoals het uitzetten van vis in een meer of het leveren van ecosysteemdiensten. Deze benadering zorgt voor economische stabiliteit en sociaal welzijn, die vervolgens duurzame milieuacties kunnen ondersteunen. Sommigen betoogden echter dat het prioriteit geven aan de planeet op de eerste plaats moet komen; een gezonde planeet ondersteunt economische en sociale stabiliteit op de lange termijn, waardoor milieubeheer de sleutel is tot een duurzame toekomst voor iedereen.

De bedrijfscultuur en individuen maken het verschil

De houding en vasthoudendheid van sleutelfiguren is zo belangrijk om de ambities voor mens en milieu in een project, programma of tijdens activiteiten te helpen realiseren. Op dezelfde manier maken de bedrijfscultuur en de waarden van het streven naar een positieve impact op mens en milieu, als ze goed worden nageleefd, echt het verschil. Dit roept de vraag op: hoe kunnen deze abstracte principes het beste worden vertaald naar lokale adoptie en eigenaarschap in plaats van te worden opgelegd? Welke mechanismen moeten worden gebruikt om dit te financieren en te monitoren en voor hoe lang? Sommige van deze punten komen aan bod in de resterende twee lessen.

De juiste schaal kiezen

Na het uitproberen van een idee en het bereiken van de eerste resultaten (zowel voor mensen als voor de planeet), bleef de discussie over hoe en hoe lang het opgeschaald zou moeten worden open. Beide diepgaande casestudies van PiP en de Gishanda viskwekerij benadrukten het belang om voort te bouwen op lokale successen zonder initiatieven simpelweg elders te kopiëren. In plaats daarvan benadrukten ze dat deze initiatieven moeten worden overgenomen of gerepliceerd door lokale gemeenschappen (in het geval van PiP) en ondernemers (voor de viskwekerij), waarbij ervoor moet worden gezorgd dat ze zijn afgestemd op de lokale context. Praktijken die effectief zijn in de ene gemeenschap of bedrijfsomgeving kunnen niet geaccepteerd of haalbaar zijn in een andere vanwege verschillende sociale normen, economische omstandigheden of bestuursstructuren.

Het vijfde P... beleid

De complexiteit bij het vertalen van praktische lessen naar beleid en strategie ontstaat ondanks, en soms dankzij, de bredere visie en de vele instrumenten die ministeries zoals die van de Nederlandse overheid tot hun beschikking hebben. Het evalueren van de impact van een succesvol programma of bedrijf op lokaal niveau kan er anders uitzien wanneer wordt uitgezoomd om te beoordelen of de inputs afkomstig van of outputs geëxporteerd naar andere plaatsen een vergelijkbaar positief effect hebben. Deze beoordeling is cruciaal om te bepalen of en hoe het initiatief moet worden opgeschaald. Daarnaast is het essentieel om de monitoring- en evaluatiesystemen goed te krijgen; wat gemeten wordt zal bepalen of iets als succesvol wordt beschouwd. Vaak willen donoren dat alle vakjes worden aangevinkt, maar zoals eerdere punten illustreren, komen deze resultaten vaak opeenvolgend en iteratief. Tot slot is het structureren van de financiering erg lastig. Hoewel een directe en volledige subsidie de kans op succes gemakkelijk kan vergroten, is het de minst effectieve manier om te bepalen of er op de middellange tot lange termijn een win-winscenario kan worden bereikt met beperktere externe financiering.

De takeaways

Dus wat kunnen we concluderen en overwegen voor toekomstig programmaontwerp?

Ten eerste kan een geïntegreerde triple P-aanpak worden gedaan, maar het is niet gemakkelijk; het vereist ten minste gedeeltelijke externe financiering, goede technische ondersteuning en een bekwaam en toegewijd team. Je moet ook prioriteit geven aan sommige gebieden zonder de andere op de langere termijn te vergeten. Op basis van onze korte verkenning van geïntegreerde benaderingen in de praktijk, lijkt het noodzakelijk om duidelijk te zijn over het positieve resultaat op mensen, vooral om buy-in te creëren.

Ten tweede is steun van lokale of nationale overheidsinstanties vereist, al was het maar voor goedkeuring, maar idealiter voor proactieve ondersteuning. Als de focus verder gaat dan een specifieke locatie, kunnen onbedoelde negatieve overloopeffecten elders aan het licht komen. Het is goed om je hiervan bewust te zijn, maar het mag mensen er niet van weerhouden om nieuwe initiatieven te starten. Duidelijke bestuursstructuren of sterke netwerken kunnen zorgen voor meer gecoördineerde inspanningen, waardoor negatieve overloopeffecten afnemen.

Dit brengt ons bij het derde punt, namelijk dat monitoring, evaluatie & leren (MEL) zo belangrijk is voor programmamanagers en andere besluitvormers; uiteindelijk zullen de gegevens die je verzamelt en hoe deze worden geïnterpreteerd bepalen of je het programma voortzet, aanpast of stopt tijdens de voortgang. Als je realistisch bent over je budget, tijdlijn en werkomgeving, kun je jouw verwachtingen en die van anderen bepalen in termen van realistische resultaten op kortere en langere termijn.

Deze twee gevallen laten zien dat positieve impact mogelijk is op het gebied van people, planet en profit en dat de twee andere P's van beleid en prioriteit nodig zijn. De vraag blijft echter of een geïntegreerde aanpak in staat is om de uitdagingen waar we voor staan op grotere schaal aan te pakken. De meest recente IPBES rapporten (IPBES Nexus assessment en IPBES Transformative Change Assessment) herinneren ons eraan dat de tijd dringt. Moeten we streven naar geleidelijke veranderingen die een evenwicht vinden tussen planetaire acties en voordelen voor mensen en winst, of moeten we aandringen op regeneratieve, planet-first strategieën, zelfs als de onmiddellijke voordelen voor de mens onduidelijk zijn? Dit heeft ook te maken met een breed gedragen opvatting over de waarde van de natuur, die voor velen in de praktijk vaak bestaat om aan menselijke behoeften te voldoen, waarbij de intrinsieke of culturele waarde over het hoofd wordt gezien. Maar terwijl in deze gevallen een geïntegreerde en stapsgewijze aanpak wordt gehanteerd, is transformatieve verandering nodig. Het blijft een uitdaging om de juiste balans te vinden, niet alleen tussen de drie P's, maar ook tussen de behoeften op korte termijn en de gevolgen op langere termijn... maar dat zal ons er niet van weerhouden om het te proberen.

Je kunt de podcastserie vinden door te zoeken naar 'People, Planet, Progress' in je podcastprovider of hier op Spotify.