Nederlandse Bosinventarisatie

Opdrachtgever bosinventarisatie

• Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (Zev Starmans)

Algemene projectleiding

• Wageningen Environmental Research (Bas Lerink)

Het consortium

• Wageningen Environmental Research: Projectleiding, kaarten, communicatie (Bas Lerink en Sandra Clerkx); uitwerking gegevens en rapportage (Mart-Jan Schelhaas)
• Probos: toestemmingen, databases (Jan Oldenburger)
• Borgman Beheer Advies: veldwerk (David Borgman)
• Van Nierop: veldwerk (Leon van Nierop)

Voor de bosinventarisaties wordt gebruik gemaakt van de serie landgebruikskaarten die ten grondslag liggen aan de rapportages voor het VN-Klimaatverdrag en de landgebruikssector van het Kyoto Protocol (Land Use, Land Use Change and Forestry, kortweg LULUCF). De LULUCF-kaart is een afgeleide van de Basiskaart Natuur (BKN), die weer afgeleid is van de topografische kaart. De BKN is een zogenaamd ‘rasterbestand’: het oppervlak in Nederland is opgedeeld in vierkanten van 25x25 meter. Per vierkant (‘cel’) wordt een vorm van landgebruik toegekend. In overeenstemming met de gebruikte bosdefinitie (zie hieronder) wordt onderscheid gemaakt tussen bos groter en kleiner dan 0.5 ha. Bos groter dan 0.5 ha wordt bepaald uit de BKN door te selecteren op clusters van minimaal 8 aaneengesloten cellen met bos. Voor de NBI7 is gebruikt gemaakt van de BKN 2017. Het totale bosoppervlak volgens deze kaart is 364,830 ha, maar dit is waarschijnlijk een onderschatting doordat kap- en verjongingsvlaktes vaak als heide op de onderliggende topografische kaart aangegeven staan.

De steekproefpunten moeten het Nederlandse bos beschrijven en liggen dus alleen in ‘bosterrein’. De definitie van ‘bosterrein’ die NBI6 gebruikt is de categorie ’bos’ in de LULUCF bossenkaart (zie Wageningen Environmental Research (Alterra) rapport 1916) en is afgeleid van de FAO definitie van bos:

Land with tree crown cover (or equivalent stocking level) of more than 10 percent and area of more than 0,5 ha. The trees should be able to reach a minimum height of 5 m at maturity in situ. May consist either of closed forest formations where trees of various storeys and undergrowth cover a high proportion of the ground; or of open forest formations with a continuous vegetation cover in which tree crown cover exceeds 10 percent.

Young natural stands and all plantations established for forestry purposes which have yet to reach a crown density of 10 percent or tree height of 5 m are included under forest, as are areas normally forming part of the forest area which are temporarily unstocked as a result of human intervention or natural causes but which are expected to revert to forest.

• Includes: Forest nurseries and seed orchards that constitute an integral part of the forest; forest roads, cleared tracts, firebreaks and other small open areas within the forest; forest in national parks, nature reserves and other protected areas such as those of special environmental, scientific, historical, cultural or spiritual interest; windbreaks and shelterbelts of trees with an area of more than 0,5 ha and a width of more than 20 m. Rubberwood plantations and cork oak stands are included.
• Excludes: land predominantly used for agricultural practices

Voor de bosinventarisaties wordt gewerkt met een steekproefsgewijze bemonstering met een dichtheid van 1 punt per 100 ha. In het MFV is een landsdekkend raster met potentiële steekproefpunten gecreëerd, waarbij in hokken van een vierkante kilometer een willekeurig punt aangewezen is. Voor NBI7 is weer dezelfde set potentiële steekproefpunten gebruikt. Dit raster is over de LULUCF 2017-kaart gelegd, waarna alle punten die in LULUCF bos liggen geselecteerd zijn. Doordat de LULUCF kaart uitgaat van vierkante cellen (25X25 m) met 1 categorie landgebruik zijn bosgrenzen op deze kaart enigszins onnauwkeurig. Een klein deel van een ‘bos’-cel kan toch een ander landgebruik hebben, en omgekeerd kan een ‘niet-bos’ cel toch een klein deel bos bevatten. Via een aparte procedure zijn daarom alle potentiële steekproefpunten die vlakbij een bosgrens liggen (binnen of buiten het bos) geselecteerd en ter controle beoordeeld op luchtfoto’s. Voor de analyse van oorzaken van ontbossing is een deel van de plekken waar ontbossing geconstateerd was nagekeken op luchtfoto’s. Potentiële steekproefpunten die in polygonen vielen waar de ontbossing als onterecht was geclassificeerd zijn alsnog toegevoegd aan de set te bezoeken steekproefpunten in NBI7.

Op basis van de LULUCF 2017-kaart zijn 3604 punten geselecteerd voor een veldbezoek. Alle eigenaren van deze punten worden gevraagd toestemming te geven voor de inventarisatie.

In de NBI6 waren op basis van de BKN2009 3547 punten geselecteerd voor veldbezoek, waarvan 154 punten in het veld niet (meer) bleken te voldoen aan de bosdefinitie. Van de 3393 punten in bos zijn uiteindelijk 3190 opgenomen. Voor 87 punten hadden de eigenaren geen toestemming gegeven voor opname en nog eens 116 punten waren om uiteenlopende redenen niet bereikbaar. In totaal zijn destijds 1235 punten voor de tweede keer opgenomen (permanente punten). Daarnaast zijn toen 553 punten ingericht als nieuw permanent punt. In de NBI7 worden al deze punten in principe opnieuw opgenomen als permanente punten, tenzij tijdens het veldbezoek blijkt dat het bos niet meer voldoet aan de bosdefinitie. Met ingang van NBI7 worden alle overige punten ook ingericht als permanente punten.

In het MFV en de NBI6 zijn 2 soorten steekproefpunten gebruikt, namelijk permanente en tijdelijke. Van de tijdelijke steekproefpunten is de exacte locatie niet vastgelegd, en worden de coördinaten van de individuele bomen niet opgenomen. Permanente plots zijn zodanig beschreven dat ze (over het algemeen) in het veld exact teruggevonden kunnen worden. Het doel van de permanente punten is om de ontwikkeling van individuele bomen in de tijd te kunnen volgen (groei, oogst, vertering). In NBI6 zijn 1235 permanente steekproefpunten terug gevonden en opnieuw opgemeten. In de NBI7 worden alle steekproefpunten permanent gemaakt. Ook worden zoveel mogelijk punten van een magneetspoeltje voorzien, zodat het punt altijd teruggevonden kan worden. De magneetspoeltjes worden alleen ingegraven als de boseigenaar daar toestemming voor geeft.

Van elk steekproefpunt wordt een aantal algemene kenmerken opgenomen (bodem, strooiseldikte, hoofdboomsoort van de opstand, ontwikkelingsfase, gelijkjarig/ongelijkjarig, enz.). Vervolgens wordt een steekproefcirkel uitgezet, waarbij de straal afhankelijk is van het aantal bomen per ha. De stelregel is dat er minstens 20 bomen binnen de cirkel moeten staan, met een maximum straal van 20 meter. Alle bomen binnen de cirkel worden gemeten (diameter op borsthoogte, soort, stamkwaliteit). Een aantal bomen wordt uitgebreider gemeten, bijvoorbeeld de hoogte, en er wordt een visuele schatting van de stamkwaliteit gemaakt. Bij de permanente steekproefpunten moet voor elke boom uit de vorige inventarisatie aangegeven worden wat er mee gebeurd is (nieuwe opname van diameter, of melding van kap, dood of verdwenen). De werkwijze bij de inventarisatie en een toelichting op alle variabelen die in het veld worden opgenomen, zijn beschreven in de Veldinstructie Zevende Nederlandse Bosinventarisatie.

Na een kwaliteitscheck worden de veldgegevens gebruikt voor schattingen van een aantal kenmerken van het Nederlandse bos. Voor deze schattingen zijn de NBI6 metingen op alle steekproefpunten gebruikt, zowel de permanente als de tijdelijke. Dit zijn bijvoorbeeld schattingen van boomvolume op basis van diameter en hoogtemetingen, diameterklasse verdelingen, boomsoortverdelingen enzovoorts. Daarnaast zijn de gegevens uit de permanente plots gebruikt om nieuwe bijgroei- en oogstfuncties te ontwikkelen. Met behulp van deze functies is de bijgroei en oogst voor alle plots geschat (tijdelijke en permanente). Dit is een uitbreiding ten opzichte van het MFV, omdat in MFV geen herhalingsopnames beschikbaar waren. De rapportage is in 2014 verschenen. Voor de NBI7 worden de inventarisaties in 2021 afgerond waarna de gegevens worden verwerkt.