Kwaliteit Grasbekleding Dijken
Veilige dijken zijn van groot belang voor Nederland, aangezien een groot deel van ons land onder de zeespiegel ligt. In de toekomst zal dit belang alleen maar toenemen als gevolg van klimaatverandering, zeespiegelrijzing en voortgaande bodemdaling. Daarnaast hebben dijken een potentiële waarde voor de biodiversiteit.
Hoe sterk een dijk is hangt onder meer af van de erosiebestendigheid van het buiten- en binnentalud. Om het talud stabiel te maken en te beschermen tegen invloeden van weer en water wordt een dijklichaam voorzien van een bekleding van asfalt, basalt, beton, gras of een combinatie hiervan. De sterkte van een grasbekleding en de waarde voor de biodiversiteit wordt sterk beïnvloed door het beheer en de soortensamenstelling van ingezaaide grassen en kruiden.
In verband met het afkeuren in de VTV van 30 km dijk gras- en kleibekleding is in 2017 de huidige vegetatie op de Waddenzeedijken geïnventariseerd. In 2018 zijn nieuwe gras- en kruidenmengsels samengesteld die naar verwachting een hogere erosiebestendigheid opleveren en die beter bestand zijn tegen klimaatverandering. Deze mengsels werden begin 2019 ingezaaid in een aantal proefvlakken op de Waddenzeedijk. Deze zullen vijf jaar worden gemonitord. In november 2018 is met golfoploopproeven de huidige grasmat gestest. Deze proeven zullen aan het eind van de monitoringsperiode opnieuw worden gehouden om te kijken of de nieuwe vegetatie inderdaad sterker is.
Beoordeling grasbekleding dijken
Volgens de Waterwet moeten beheerders van primaire waterkeringen tenminste eens in de twaalf jaar beoordelen of hun keringen voldoen aan de wettelijke veiligheidseisen. Onderzoek wijst uit dat de sterkte en biodiversiteit van de grasbekleding samenhangt met de volgende eigenschappen van de vegetatie:
- de dichtheid van wortels in de bodem;
- de bedekking door meerjarige kruiden en grassen;
- het soortenrijkdom en verdeling van soorten over de dijk;
- het type beheer van de grasbekleding.
Deze aspecten waren onderdeel van de beoordeling volgens de VTV en worden gebruikt in onderzoek naar de kwaliteit van (primaire) waterkeringen. In 2017 is in het WBI de beoordeling vereenvoudigd tot de bedekking van de vegetatie, die ook in de huidige BOI nog wordt gebruikt.
Beheeradviezen en onderzoek
Wageningen Environmental Research heeft ruim 25 jaar ervaring met onderzoek en advies over erosiebestendigheid en biodiversiteit van dijkgraslanden. Naast achterliggend ecologisch onderzoek heeft onze organisatie bijgedragen aan golfoverslagproeven en aan de ontwikkeling VTV toetsingsmethodiek grasbekleding aan de hand van vegetatiesamenstelling, doorworteling en geslotenheid. We zijn betrokken bij de verdere ontwikkeling van beheer en van nieuwe gras/kruidenmengsels. Daarnaast verzorgen we dijkkwaliteitstoetsen en beheeradviezen voor opdrachtgevers. We hebben bijgedragen aan de “handreiking grasbekleding” en de deltafact “bloemrijke sterke dijken” van de STOWA.
Wageningen Environmental Research wil graag met u meedenken bij het vinden van een oplossing bij een probleem of bij het zoeken naar kansen in het gevoerde dijkgraslandbeheer. Samen zoeken we naar een beheervorm die zowel veiligheid, efficiëntie als natuurwaarden oplevert. Wij hebben ruime ervaring met het uitvoeren dijkgraslandtoetsingen, beheerevaluaties en expert inschattingen van de effectiviteit van (beheer)maatregelen. Daarbij kan binnen de eigen organisatie gebruik gemaakt worden van een groot netwerk van specialisten op het gebied van natuurbeheer, bodem, waterbeheer (kwaliteit en kwantiteit), governance en ruimtelijke planvorming.
Lopende projecten
Bij de versterking van de primaire waterkering van Beesel is Geo Clay Liner (GCL) toegepast die is afgedekt met gebiedseigen grond. Omdat deze GCL laag nagenoeg water-ondoorlatend is kan vegetatie te leiden hebben van te natte, maar ook van te droge omstandigheden. In dit onderzoek zijn dijkvakken met en zonder GCL ingezaaid met verschillende gras- en kruidenmengsels. De komende jaren wordt de vegetatie op deze dijkvakken gemonitord om te bepalen wat het effect is van GCL op de vegetatie en welke mengsels het beste gedijen op dijkvakken met GCL.
In dit project is een demonstratiedijk aangelegd volgens een nieuw innovatief ontwerp van een geheel groene dijk die toch voldoet aan de sterkte eisen. De BGD heeft een brede kruin en een flauw talud dat doorloopt in de kwelder zonder onderbreking van een watergang. De BGD is opgebouwd uit 3 soorten lokaal gewonnen klei en deze zijn elk in een apart dijkvak aangebracht. Van elk type dijkvak is een deel ingezaaid met een speciaal ontwikkeld gras/kruidenmengsel, de rest met een speciaal basismengsel gras. De ontwikkeling van de klei en de vegetatie worden de komende jaren nauwkeuring gemonitord.
In dit project wordt onderzocht hoe we de Nederlandse dijken kunnen versterken met een soortenrijke grasbekleding. Vanuit eerder onderzoek is bekend dat een biodiverse grasmat met een diverse en diepe wortelmat goed bestand is tegen de erosieve werking van overstromend water. Zowel boven- als ondergronds biedt een diverse vegetatie dan ook een uitstekende eerste beschermlaag.Daarnaast kan soortenrijke grasbekleding bijdragen aan het herstel van biodiversiteit: er is plek voor bijzondere planten- en insectensoorten. Bovendien dijken slingeren door het Nederlandse landschap en vormen een brug tussen verschillende ecosystemen. Een soortenrijke grasmat sluit aan bij de Green Deal Infranatuur die diverse waterschappen hebben ondertekend.Voor grootschalige toepassing van soortenrijke grasbekleding is onderzoek nodig. Er is meer kennis nodig over de erosiebestendigheid, het ontwerpen, beoordelen en beheren van soortenrijke dijken.
Afgesloten projecten
Op de Waddenzeedijken leiden soortenrijkere zaadmengsels tot een hogere biodiversiteit bij een gelijke erosiebestendigheid.
Op vier locaties op de Waddenzeedijken zijn in het voorjaar van 2019 proefvlakken ingezaaid met het standaard zaadmengsel ‘D1’ en met drie soortenrijkere mengsels. Deze mengsels zijn geselecteerd op basis van een inventarisatie van de bestaande vegetatie en potproeven. Gedurende vier jaar is de ontwikkeling van de proefvlakken gevolgd.
De locatie en het beheer blijken belangrijker voor de erosiebestendigheid dan het ingezaaide mengsel. Omdat de mengsels net zo goed presteren als het referentievlak is geconcludeerd dat de erosiebestendigheid van de mengsels vergelijkbaar is.
Op basis van alle ervaringen in de afgelopen jaren is een mengseladvies gegeven. De verhoging van de biodiversiteit zonder dat dit ten koste gaan van de erosiebestendigheid is mogelijk. De biodiversiteit en doorworteling kan nog verder worden verhoogd door aanpassing van het beheer.
Er ligt bijna 18.000 km aan dijk in Nederland. De graskwaliteit op deze dijken is belangrijk voor waterveiligheid en biodiversiteit. De grasbekleding wordt regelmatig getoetst en gemonitord worden door de 21 waterschappen, die ieder verantwoordelijk zij voor het verzamelen en opslag van data. Deze data zijn erg belangrijk om kennis te ontwikkelen en te delen en landelijke ontsluiting van data is daarbij essentieel. Daarom hebben we een start gemaakt met het ontwikkelen van een uniform protocol voor vegetatiemonitoring en opslag van data. De Landelijke Vegetatie Database (LVD) en de handreiking grasbekleding vormen hier een goed platform voor.
Op de Afsluitdijk groeit een bijzondere vegetatie tussen de oude basaltbekleding op het buitentalud. De begroeiing bestaat uit kustflora die zich heeft aangepast aan een rotsachtige ondergrond. Momenteel wordt de 32 km lange Afsluitdijk gerenoveerd en versterkt. Hierbij wordt het basalt op het buitentalud vervangen door onder andere floravriendelijke Quatroblokken. De plantensoorten die eerder op het buitentalud stonden zullen hierdoor verdwijnen. Het gaat hier om een aantal zeer zeldzame soorten, zoals Wilde Kool, Zeelathyrus en Strandbiet. WENR onderzoekt samen met Bureau Waardenburg en Het Levend Archief hoe de soorten nu geborgd kunnen worden en straks kunnen worden teruggeplaatst.
Langs de Overijsselse Vecht onderzoeken Deltares, Infram, Radboud Universiteit en Wageningen Environmental Research de sterkte van zanddijken in opdracht van Waterschap Drents-Overijsselse Delta. De erosiebestendigheid van de toplaag wordt in theorie bepaald door de samenhang tussen het substraat en de boven- én ondergrondse vegetatie. Maar geldt dit ook voor zandige dijken? In 2020 is de samenstelling van de dijkvegetatie tussen Zwolle en Dalfsen geïnventariseerd en is ook de doorworteling bestudeerd. Deze gegevens worden gekoppeld aan trekproeven en grootschalige erosieproeven. Door deze gegevens te koppelen kan de relatie tussen de vegetatie, de doorworteling en de erosiebestendigheid op zandige dijken worden gekwantificeerd.
In de jaren '80 tot en met '90 is er door de vakgroep vegetatiekunde, plantenecologie en onkruidkunde van WENR uitgebreid onderzoek gedaan naar de vegetatie van dijken. Onderzoek naar de soortsamenstelling in relatie tot erosiebestendigheid, naar beheer in relatie tot soortsamenstelling, vegetatie op zeedijken of rivierdijken. Onderwerpen die in detail zijn uitgewerkt, zijn methoden om de doorworteling te testen, transplantatie van soortenrijke vegetatie bij dijkreconstructie en inzaaien van soortenrijke graslandmengsels in relatie tot doorworteling (zie proefschriften Hans Sprangers en Friso van der Zee).
De in Wageningen ontwikkelde toetsmethoden voor de erosiebestendigheid van dijkgraslanden waren onderdeel van het Voorschrift Toetsen op Veiligheid Primaire Waterkeringen 2007 (Min. V&W, 2007). Sinds 2000 zijn door WENR diverse toetsingen van de erosiebestendigheid van dijkgraslanden in opdracht van Rijkswaterstaat en waterschappen uitgevoerd en is WENR betrokken bij de verdere ontwikkeling van het toetsingsinstrumentarium WBI.
WENR was partner in het project 'Golfoverslag en Erosiebestendigheid Dijkgraslanden', dat onderdeel uitmaakt van het Rijkswaterstaat/Waterdienstprogramma 'Sterkte en Belastingen Waterkeringen'. Binnen dit project heeft WENR ecologische en biofysische kennis ingebracht en veldwerk uitgevoerd met als doel een beter begrip van fysische processen tijdens golfoverslag op grasbekledingen en de rol van vegetatie daarbij. Het uiteindelijke doel van dit meerjarige project was om bij te dragen aan de nieuwe toetsingsregels in het WBI.
Aan het wettelijk verplicht kwaliteitsonderzoek wordt regelmatig een aanvullende onderzoekvraag gekoppeld. Zo zijn er door WENR onderzoeken uitgevoerd naar de invloed van mos op de erosiebestendigheid van dijkvegetatie, de effecten van begrazing met runderen, schade aan primaire waterkeringen door bomen, de effectiviteit van hooilandbeheer en de invloed van bemesting op erosiebestendigheid van grasland op zeedijken. Tevens is meegewerkt aan de praktijkproeven voor innovatieve dijkbekledingen in het Comcoast-consortium.
Stel uw vraag over kwaliteit van dijkgrasbekleding aan onze experts
WENR denkt met u mee
WENR denkt graag mee bij het vinden van een oplossing bij een probleem in het gevoerde dijkgraslandbeheer, door samen te zoeken naar een beheervorm die zowel veiligheid, efficiëntie als natuurwaarden oplevert. Wij hebben ruime ervaring met het uitvoeren van dijkgraslandtoetsingen, beheerevaluaties en expert inschattingen van de effectiviteit van (beheer)maatregelen. Daarbij kan binnen de eigen organisatie gebruik gemaakt worden van een groot netwerk van specialisten op het gebied van natuurbeheer, bodem, waterbeheer (kwaliteit en kwantiteit) en ruimtelijke planvorming.
Waddenzeedijk bij RTV Noord
RTV Noord heeft een item gefilmd op de Waddenzeedijk. Daarin komt onder meer aan bod dat aangepast schapenbeheer ingezaaide kruiden kan helpen om zich te verspreiden over de rest van de dijk om zo de biodiversiteit een boost te geven. Je bekijkt het item hier.
Publicaties over dijken
- Monitoring gras/kruidenmengsels Waddenzeedijken : Project Gras op Klei Fase D (2019-2024), eindrapportage en synthese
Grashof-Bokdam, Carla , van Rooijen, Nils , van der Zee, Friso , Visser, Eric (2024) - Quickscan zodekwaliteit dijkgrasland Afsluitdijk op basis van visuele beoordeling van doorworteling, vegetatietype en bedekking; situatie 2016
Huiskes, H.P.J. , de Vries, Daisy (2016) - Greening the dike revetment with historic sod transplantation technique in a living lab
van den Hoven, Kim , Grashof‐Bokdam, Carla , Slim, P.A. , Wentholt, Ludolph , Peeters, Patrik , Depreiter, Davy , Koelewijn, André , Stoorvogel, Marte , van den Berg, Mario , Kroeze, Carolien , van Loon‐Steensma, Jantsje (2024) - Future Dikes: soortenrijke grasbekleding rapport Thema 0: Huidige kennis van soortenrijke dijkvegetaties en de relatie met bodem en sterkte
Liebrand, C. , van Rooijen, N. , van der Meijden, R. , Warmink, J. , Evers, M. , Evers, T. , Mom, R. , Steendam, G.J. , van Hoven, A. , Visser, E. , Huls, S. , de Kroon, H. (2024) - Future dikes 2024 : sterke soortenrijke dijkbekleding
de Kroon, Hans , van Rooijen, N.M. , Pohlmann, Lottie (2024) - Pilot beheer en inzaaien bloemrijke dijken Amsterdam-Rijnkanaal : rapportage 2023
van der Zee, Friso (2024) - Local resources for dike revetment in managed realignments : EGU23-7770
van den Hoven, K. , Grashof-Bokdam, C.J. , Slim, P.A. , Wentholt, L. , Peeters, Patrik , Depreiter, Davy , Koelewijn, A.R. , Kroeze, C. , van Loon-Steensma, J.M. (2023) - Advies inzaai Lauwersmeerdijk
Grashof-Bokdam, Carla , Visser, Eric , van Rooijen, Nils , van der Zee, Friso (2023) - “In deze innovatieve omgeving heb je elkaar echt nodig”
Grashof, Carla (2023) - Bloemrijke sterke dijken : Deltafact
Grashof-Bokdam, C.J. , van Meurs, G. (2019)
Zoeken in de bibliotheek van Wageningen University & Research
In de Bibliotheek van Wageningen University & Research vindt u alles wat er door Wageningen Environmental Research is gepubliceerd over dijken. Hierbij een tip om het meest actuele overzicht te genereren:
- Ga naar Bibliotheek Wageningen University & Research / Wageningen Yield
- Kies voor Advanced Search
- Vul in bij Title word(s): dijk* or dike*
- en bij Author(s): Vul geen naam in of Grashof-Bokdam or Van Rooijen or Smits or Frissel or Schaffers or Hazebroek or Sprangers or Van Adrichem or Paulissen or Van der Zee
- Klik op Search