Vier jaar Boerderij van de Toekomst: Vraagbaak voor de landbouw

Het perceel van Boerderij van de Toekomst bevindt zich in het vruchtbare landbouwgebied van Flevoland, omringd door windmolens, bloemenstroken en uitgestrekte akkerlanden. Vier jaar geleden werd de testlocatie aangelegd op een perceel bij Wageningen University & Research Open Teelten in Lelystad als inspiratiebron voor de kringlooplandbouw. Behalve Wageningen University & Research maken ook Provincie Flevoland en het Ministerie van LNV deel uit van het project.

Veel mensen associëren Boerderij van de Toekomst vooral met strokenteelt, een methode waarbij verschillende gewassen worden verbouwd in smalle stroken. Maar het is veel meer dan dat, legt De Wolf uit: “We maken gebruik van een speciaal rijpadensysteem, circulaire bemesting, een grotere variatie in gewassen en robotisering.” Daarnaast wordt er gewerkt met robuuste rassen, mechanische onkruidbeheersing en plaatsspecifieke toepassingen om het gebruik van risicovolle gewasbeschermingsmiddelen fors terug te dringen. Een drietal onderdelen zijn nog niet (helemaal) gerealiseerd: het vervangen van diesel voor duurzame energiebronnen, het ondergronds opslaan van zoet water en de ecologische inrichting van het bedrijf.

Lessen geleerd

Door vernieuwende oplossingen te combineren is de afgelopen jaren een schat aan ervaring opgebouwd. “We zien dat strokenteelt een positief effect heeft op de biodiversiteit in het algemeen, want je biedt jaarrond voedsel en beschutting op het land. Dat zien we bijvoorbeeld terug in vogeltellingen. Tegelijk bieden we ook voedsel en beschutting voor muizen, die behoorlijke schade geven in de aardappelen en peen.” De belangrijkste les is dan ook dat aan iedere oplossing voor- en nadelen kleven.

Ook voor het rijpadensysteem ligt het verhaal genuanceerd: het effect op de bodemstructuur is positief en de grond hoeft minder vaak bewerkt te worden. Tegelijk is duidelijk dat landbouwmachines hiervoor nog verder ontwikkeld moeten worden. Zo is de spoorbreedte van 3.15 meter nog niet makkelijk toepasbaar voor boeren die met hun machines veel gebruik maken van de openbare weg. Economisch is het verhaal overigens wel interessant: met een relatief beperkte opbrengstverhoging zou de investering terugverdiend kunnen worden.

“Het duurt altijd enkele jaren voordat een totaal nieuwe toepassing goed werkt”, aldus De Wolf. “We vergeten vaak dat het huidige landbouwsysteem het resultaat is van decennia lange ontwikkeling en optimalisatie. We zetten nu een vernieuwend systeem neer, en het kost tijd en inspanning om dat te ontwikkelen. De komende jaren gaan we door met het ontwikkelen en testen van allerlei oplossingen, waarbij we blijven communiceren over successen en tegenvallers.”

Dialoog om polarisatie tegen te gaan

Waar Boerderij van de Toekomst vooral trots op is en steeds breder om bekend staat; de dialoog aangaan over de toekomst van de landbouw. Dat gespreksonderwerp is sterk gepolariseerd, er heerst veel wantrouwen en iedereen heeft z’n eigen feiten. In de eerste jaren van Boerderij van de Toekomst werden (door COVID-beperkingen) alleen kleine groepen ontvangen, wat een goede formule bleek om een goed gesprek te voeren. Na COVID is deze lijn doorgezet en is samen met Nationale Proeftuin Precisielandbouw ook de Future Farming & Food Experience georganiseerd als groter evenement. Tijdens dit jaarlijkse evenement kunnen bezoekers kennis maken met de toekomst van de landbouw en daarover in gesprek gaan met experts.

In 2022 en 2023 zijn in totaal ruim 6000 bezoekers ontvangen in Lelystad. “We weten dat het lastig is, dat er veel onzekerheid en negativiteit is binnen de landbouwsector, en dat mensen buiten de landbouw wel erg makkelijk dingen roepen over de landbouw, maar we willen mensen uit hun loopgraven halen en in gesprek gaan”, laat onderzoeker Marcel Vijn weten. Het team heeft daarom o.a. het Spel van de Toekomst ontwikkeld voor groepen die op bezoek komen. “Laatst hadden we een groep op bezoek met mensen van zowel de NVWA als boeren. Naarmate het spel vorderde kwam iedereen dichter bij elkaar en kreeg iedereen begrip voor elkaars standpunten. Dat is precies wat we willen”, legt Vijn uit.

In gesprek met (jonge) akkerbouwers

Volgens De Wolf en Vijn weet iedereen dat het binnen de landbouw anders kan en inmiddels ook moet. Door o.a. klimaatverandering en regelgeving zal de landbouw zich wel moeten aanpassen. Maar hoe? Dat is de grote vraag. Boerderij van de Toekomst probeert daarin bij te dragen door de uitdagingen voor de toekomst helder neer te zetten, oplossingsrichtingen aan te reiken en daarover in gesprek te gaan.

“Niemand weet hoe de toekomst er precies uit gaat zien, maar als iedereen er in ieder geval over nadenkt is de eerste, belangrijke stap gezet”, laat Vijn weten. In de podcastserie ‘Boer van de Toekomst’ ging De Wolf eerder dit jaar in gesprek met jonge akkerbouwer Arjan Beuling. Als lid van de programmaraad van Boerderij van de Toekomst en bestuurslid van het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) vindt Beuling dat het anders moet in de agrarische sector. “Ik vind dat we mee moeten werken aan projecten zoals Boerderij van de Toekomst. Als we niet meewerken wordt het nooit wat.”

Het vertrouwen herstellen

In het gesprek tussen beide mannen kwam ook de polarisatie ter sprake. Beuling bezocht Boerderij van de Toekomst met een groep van het NAJK waarvan de meesten met de hakken in het zand naar Lelystad kwamen. “Door de dialoog aan te gaan en doordat Pieter een eerlijk verhaal vertelde verdween het wantrouwen. Ik had het idee dat de meesten van ons na afloop vertrouwen hebben in Boerderij van de Toekomst en Pieter. Dat hij toch wel het beste voor heeft met de agrarische sector in Nederland.” Jetze Kempenaar, voorzitter van Stichting Future Food Production, is het daar mee eens. Op de website van Boerderij van de Toekomst geeft hij aan dat samenwerken belangrijk is om versnippering tegen te gaan. “We hebben iedereen nodig; boeren, consumenten en de overheid. Het is niet efficiënt als allerlei verschillende partijen los van elkaar het wiel proberen uit te vinden. En als boer zijnde hoef je niet alles te kopiëren van Boerderij van de Toekomst. Je kunt ook leren van bepaalde onderdelen en die adopteren.”

Gebiedsgerichte oplossingen zoeken

Na vier jaar is Boerderij van de Toekomst nog niet klaar. In Lelystad krijgt het project een vervolg. Waarschijnlijk wel met wat aanpassingen. “Daar gaan we de komende maanden samen met een groep jonge boeren uit Flevoland mee aan de slag”, vertelt De Wolf. Ook in een aantal andere regio’s worden Boerderijen van de Toekomst opgezet. In de Veenkoloniën gaat een Boerderij van de Toekomst van start in Valthermond. En ook in Zuidoost Nederland liggen vergaande plannen voor een regionale Boerderij van de Toekomst met meerdere locaties. “We willen meer gebiedsgerichte oplossingen zoeken”, laat De Wolf weten. “In de Veenkoloniën is er een hele andere problematiek dan in Flevoland. Iedere regio en iedere grondsoort heeft zijn eigen uitdagingen en daar horen ook andere oplossingen bij.”

Een hoopvolle toekomst

Dat het Boerderij van de Toekomst niet aan ambitie ontbreekt wordt meteen duidelijk. Nog meer boeren betrekken. Een rol spelen in het onderwijs. Samenwerken met bedrijven. En de consument informeren; er ligt de komende jaren heel wat op tafel. Het hoe bestaat grotendeels al. Zo is er een voucherregeling voor bedrijven en ondernemers die innovatieve technieken kunnen doorontwikkelen in de praktijk. Wordt jaarlijks de Future Farming & Food Exprience georganiseerd en worden er podcasts, video’s en nieuwsberichten gemaakt. Natuurlijk blijven de rondleidingen en de bezoeken ook gewoon doorgaan. Iedereen is welkom bij Boerderij van de Toekomst. Het doel is en blijft het verduurzamen van de landbouw. Pieter de Wolf: “Het is een proces van de lange adem, maar als ik kijk waar we nu staan, heb ik zeker vertrouwen in de toekomst.”