‘We hebben politiek leiderschap nodig om een duurzaam voedselsysteem te realiseren’

Gevraagd naar de mondiale problemen die hij associeert met het voedselsysteem, begint Jeroen Candel aan een lange opsomming: ‘De uitstoot van broeikasgassen, waterproblemen, biodiversiteitsverlies, zorgen over dierenwelzijn. En aan de gezondheidskant: obesitas, diabetes type 2, maar ook miljoenen mensen die geen toegang hebben tot gezond en genoeg voedsel. En de arbeidsomstandigheden in de voedselketen zijn vaak ook nog eens slecht.’

- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan

Subsidies en schoollunches

Een transitie naar een gezonder, eerlijker en duurzamer voedselsysteem is dus hard nodig. Candel en andere Wageningse wetenschappers hebben allerlei ideeën over een mix van effectieve maatregelen om die transitie mogelijk te maken. In zijn OAJ-speech zal hij het publiek een aantal ingrediënten uit die mix voorschotelen. ‘Dan kun je denken aan een prijs op vervuiling, subsidies anders inzetten, schoollunches aanbieden, voedselonderwijs, en nog veel meer. Maar voor dat soort maatregelen zul je wel een zekere mate van politiek leiderschap nodig hebben.’

Politiek leiderschap en beleidsverandering zijn nu juist onderwerpen die centraal staan in het onderzoek van Candel. Als bestuurskundige onderzoekt hij hoe de overheid een overgang zou kunnen realiseren naar een beter voedselsysteem. ‘Dat het voedselsysteem functioneert zoals het nu functioneert, is geen wetmatigheid. Dat is een resultaat van politieke keuzes. De politiek wijst vaak naar de markt, of naar de consument, maar dat is weinig effectief.’

Versnipperd voedselbeleid

Het zal zeker niet makkelijk zijn om de politiek aan te zetten tot verandering. Het complexe voedselsysteem raakt niet alleen aan voedselbeleid, maar ook aan handels- en landbouwbeleid. Daar komt bij dat verschillende overheidslagen erbij betrokken zijn: landbouw is bijvoorbeeld een Europees thema, terwijl onderwijs juist een nationale aangelegenheid is. ‘Er is veel versnippering, en dat maakt het moeilijk om het voedselsysteem een andere richting op te sturen.’

Candel ziet dat veranderingen vaak ook nog eens stuiten op weerstand van belangenorganisaties: ‘Er kwam bijvoorbeeld een sterke lobby op gang tegen strengere Europese regels voor het gebruik van pesticiden. Door twijfel te zaaien en onderzoek een bepaalde kant op te sturen, proberen zij verandering te traineren. Helaas blijken politici nog steeds gevoelig voor dergelijke lobby’s, in plaats van het publieke langetermijnbelang op de eerste plaats te stellen.’

De macht van de burger

Ondanks de complexiteit van het onderwerp ziet Candel allerlei positieve ontwikkelingen: ‘Voedsel en landbouw hebben in tijden niet zo hoog op de politieke agenda gestaan. Steeds meer steden, waaronder Wageningen, Ede en Almere, hebben geïnvesteerd in een lokale voedselstrategie. En op Europees niveau kennen we de Farm to Fork Strategy.’ Dit soort top-downbeleid zou volgens Candel moeten worden aangevuld met initiatieven om de samenleving bij de transitie te betrekken, zoals klimaattafels en lokale food policy councils (voedselraden).

In zijn OAJ-toespraak zal Candel dan ook benadrukken hoe belangrijk het is dat burgers in beweging komen. ‘Vanuit de politieke wetenschap weten we dat mobilisatie van de samenleving ontzettend belangrijk is om onderwerpen op de politieke agenda te zetten. Fridays for Future en andere klimaatprotesten hebben echt geholpen om de maatschappelijke druk op te voeren, en zijn de belangrijkste reden dat de Europese Commissie haar Green Deal-agenda heeft ontwikkeld. Burgers kunnen veel invloed hebben, meer dan ze zelf soms denken.’