Vogelgriep
Wat is vogelgriep (aviaire influenza) en hoe verspreidt dit virus zich? Kunnen mensen er ook ziek van worden? En wat zijn er voor maatregelen mogelijk om vogelgriep te voorkomen? Dit en meer leest u op deze pagina van Wageningen Bioveterinary Research (WBVR). Dit onderzoeksinstituut verzorgt de diagnostiek rondom vogelgriep in Nederland en adviseert de overheid over preventie en bestrijding.
Uitgelicht nieuws
Wat is vogelgriep?
Aviaire influenza (AI) staat ook wel bekend als vogelgriep. Het is een verzamelnaam voor verschillende griepvirussen. Er bestaat een milde en een ziekmakende vorm. De meeste virussen zijn van de milde variant; Laag Pathogene Aviaire Influenza (LPAI). Kippen die daarmee besmet zijn hebben lichte ziekteverschijnselen. Type H5 of H7 kan zich echter aanpassen (muteren) tot een zeer ziekmakende variant; Hoog Pathogene Aviaire Influenza (HPAI). Bij kippen die besmet zijn die ernstige variant wordt zeer ernstige ziekte gezien, met tot 100% sterfte.
Welke dieren zijn gevoelig voor vogelgriep?
Wilde vogels vormen vaak de bron voor vogelgriep virussen. Onderzoek wijst uit dat met name wilde eenden drager zijn van allerlei stammen. Dieren die gevoelig zijn voor vogelgriep zijn: hoenderachtigen (kippen, kalkoenen, fazanten, kwartels, parelhoenders), watervogels (eenden, ganzen, zwanen), waadvogels, strandvogels, loopvogels (struisvogels, nandoes, emoes) en spreeuwen. In sommige gevallen kunnen ook zoogdieren als varkens, vossen, honden en katten besmet raken. Bij honden en katten kan het eten van dode vogels een risico zijn.
Kunnen mensen ziek worden van vogelgriep?
Sommige varianten van de vogelgriep zijn overdraagbaar op mensen, dit noemen we een zoönose. De kans dat een mens besmet raakt is klein, en als dat gebeurt dan zijn de symptomen meestal heel mild. Het is wel belangrijk om besmetting van mensen zoveel mogelijk te voorkomen. Het virus zou zich namelijk kunnen aanpassen (door mutatie), waarna het zich ook zou kunnen gaan verspreiden tussen mensen. Daarom adviseren we met klem om direct contact met zieke en dode wilde vogels en pluimvee te vermijden.
Hoe verspreidt vogelgriep zich?
Wilde (water)vogels die naar Nederland trekken om hier te overwinteren brengen het vogelgriepvirus mee. Het seizoen van besmettingen loopt hierdoor doorgaans van oktober tot en met april. Besmetting van pluimvee vindt plaats via direct of indirect contact, bijvoorbeeld via uitwerpselen. Het risico bij buitenuitloop is daarom veel hoger. Aangezien steeds meer pluimvee vrije uitloop kent, zal het risico op vogelgriep in Nederland toenemen. Verder vormt de (illegale) import van siervogels een risico. De kans dat vogelgriep via de import van pluimvee, broedeieren en pluimveeproducten naar Nederland komt is vermoedelijk klein.
Er loopt een monitoringsprogramma naar vogelgriep in Nederland, zodat we nieuwe introducties snel op kunnen sporen.
Welke maatregelen kan een pluimveehouder nemen?
Vogelgriepvirussen in de wilde vogels kunnen we niet bestrijden. Wel kunnen pluimveebedrijven maatregelen nemen om risico’s te verlagen. Toepassing van bioveiligheidsmaatregelen moet het virus buiten de stal kunnen houden. Naleving vraagt volharding en discipline. Voor pluimveebedrijven waar de kippen buiten lopen is de uitdaging nog groter om om infectie te voorkomen.
Bekijk de video over preventie van vogelgriep:
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Vogelgriep infectie
Het aviaire influenza-virus wordt onderverdeeld naar de twee eiwitten die op de buitenkant van het virus aanwezig zijn: Haemagglutinine (H) en Neuraminidase (N).
Er zijn op dit moment 16 H-typen en 9 N-typen bekend, die in verschillende combinaties kunnen voorkomen. Het virus bestaat uit een laag- en een hoogpathogene (= laag en hoog ziekte verwekkende) variant. Alle subtypen kunnen laagpathogeen zijn voor de kip, dus ook H5 en H7.
Ziektebeeld vogelgriep
Milde vorm (LPAI)
De effecten van het laagpathogene virus variëren van zeer lichte verschijnselen tot ernstige ziekte.
Kenmerken:
- Luchtwegbezwaren
- Eiproductiedaling
- Milde tot zware ontsteking van de luchtpijp
- Longontsteking
- Gezwollen kop
Als er hoge sterfte is bij deze variant dan komt dit meestal door secundaire infecties. Het gevaar is altijd aanwezig dat deze laagpathogene varianten kunnen veranderen in hoogpathogene varianten na introductie in kippen en kalkoenen.
Gevaarlijke vorm (HPAI)
Klassieke vogelpest wordt veroorzaakt door hoogpathogene influenzastammen. Deze behoren tot nu toe altijd tot de subtypen H5 of H7. Het virus veroorzaakt ernstige ziekte en plotselinge toename in sterfte.
Kenmerken:
- Oedeem aan hoofd, aangezicht en nek onderhuidse bloedingen in poten, lellen en de kam
- Weefselsterfte
- Luchtwegproblemen
- Overvloedige traanvorming
- Ontsteking bijholte van de neusholte
- Diarree
- Sloom
- Ruw verenkleed
- Eiproductiedaling
Ziektebeeld bij zoogdieren
Een hond of kat met vogelgriep kan verschijnselen hebben als koorts, hijgen en benauwdheid, sloomheid, oogontsteking en soms oog- en neusuitvloeiing en zenuwverschijnselen zoals trillen of wankel lopen.
Verspreiding vogelgriep
Besmetting van vogels
Vogels, inclusief pluimvee, kunnen op diverse manieren vogelgriep oplopen:
- Via direct of indirect contact met besmette vogels; besmette vogels verspreiden het virus via luchtwegen, oogvocht en uitwerpselen
- Via besmet materiaal zoals voer, kratten, transportmiddelen en mensen die via hun schoenen of kleding in contact zijn geweest met het virus
- Via stof uit een besmette stal (die door de lucht wordt verspreid)
Bij de introductie vormt vooral pluimvee dat buiten wordt gehouden een belangrijk risico, omdat deze dieren in direct of indirect contact kunnen komen met mogelijk besmette wilde (water)vogels. Daarnaast vormt de (illegale) import van siervogels een belangrijk risico. Omdat import van pluimvee, broedeieren en onbehandelde pluimveeproducten in Europa verboden is lijkt de introductie via deze route vermoedelijk klein.
Lees ook dit artikel:
- Hoe onze kippen vogelgriep krijgen - Magazine Wettelijke Onderzoekstaken (WOT), 2020
Verspreiding op een pluimveebedrijf
Incubatie varieert van 10 dagen tot wel 3 weken en is afhankelijk van dier, soort en omstandigheden. Voordat duidelijk is dat er sprake is van een besmetting met vogelgriep door het optreden van massale sterfte, scheiden de dieren wel het virus uit. Er is dan dus al geruimte tijd onopgemerkt een besmettingsbron aanwezig op het bedrijf, voordat maatregelen ter bestrijding worden genomen.
Verspreiding bij mensen
De kans dat een mens besmet raakt is klein en de symptomen zijn meestal heel mild. Toch is het verstandig om contact met besmette dieren te voorkomen. Als een mens besmet raakt is er een kans dat het virus zich uiteindelijk aanpast aan de mens. Ook kunnen vogelgriepvirussen genetische informatie uitwisselen met andere influenzavirussen, zoals de seizoensgriep bij mensen. Dit is een mogelijkheid wanneer een mens op hetzelfde moment besmet zou raken met beide virussen.
De kans op deze genetische vermenging is dus heel klein. Maar dit is hoogstwaarschijnlijk wel eerder gebeurd, er zijn aanwijzingen dat de Spaanse griep in 1918, de Aziatische griep in 1957 en de Hongkong griep in 1968 werden veroorzaakt door gemengde influenzavirussen. Een nieuw gemengd virus kan leiden tot een pandemie, omdat mensen nog geen weerstand hebben opgebouwd tegen zo’n nieuwe griepvariant.
Diagnostiek vogelgriep
Wij testen zowel materiaal van pluimvee van bedrijven uit het monitoringsprogramma, als materiaal afkomstig van bedrijven waar een vermoeden van besmetting van vogelgriep is. Ook onderzoeken we dode, wilde (water)vogels. Zo sporen we vogelgriep zo vroeg mogelijk op.
Bekijk onze dienst:
Infographic over het testen van onderzoeksmateriaal:
Vaccin vogelgriep
Vaccineren van pluimvee is mogelijk, maar er zitten veel haken en ogen aan. Wij verrichten onderzoek naar vaccins, bekijk ons nieuws:
Voorkomen en bestrijden van vogelgriep
Vanaf een besmet bedrijf kan men makkelijk het vogelgriepvirus verslepen na contact met besmette dieren of mest. Vooral via kleding, schoenen en handen. Het virus kan al geruime tijd aanwezig zijn voordat de ziekte opgemerkt wordt. Het is daarom altijd van belang om de basisregels voor hygiëne goed te volgen.
Pluimveehouders wordt ook geadviseerd om hygiëneregels in acht te nemen voordat zij naar een plaats gaan waar ze andere pluimveehouders of pluimvee kunnen treffen.
Wat kunnen pluimveehouders doen?
Wat kunnen pluimveehouders doen?
- Neem zo kort mogelijk voor vertrek een douche of was uitgebreid en vergeet daarbij het haar niet
- Trek schone kleren en schoenen aan die voor het bezoek zijn gereserveerd
- Was voor vertrek nog de handen met water en zeep
- Neem niet meer mee dan nodig is
- Bezoek geen andere plaatsen waar voor vogelgriep gevoelige dieren zijn (kippen, ganzen, struisvogels etc.), bijvoorbeeld andere boerderijen, een dierentuin of kinderboerderij
- Wissel na thuiskomst direct van kleding en schoenen, voor het bedrijfsgedeelte te betreden
Wat doet de overheid tegen verspreiding van vogelgriep?
Wanneer het risico op introductie van HPAI virus bij pluimvee hoog is, dan kan de overheid maatregelen instellen om verspreiding te voorkomen. Dat kan bijvoorbeeld gaan om een bezoekverbod, ophok- en afschermplicht en extra regels voor vervoer. In een gebied rondom een besmet pluimveebedrijf wordt een vervoersverbod ingesteld voor alle vogels en broed- en consumptie-eieren. Ook geldt het verbod voor mest van vogels en gebruikt strooisel, en voor andere dieren en dierlijke producten afkomstig van bedrijven met gevogelte. Daarnaast gelden aanvullende regels voor de jacht om watervogels niet te verstoren.
Monitoringsprogramma's
Nederland kent sinds de uitbraak van HPAI H7N7 vogelgriep in 2003 een monitoringsprogramma om een vinger aan de pols te houden. Gehouden pluimvee wordt geregeld gecontroleerd op antistoffen tegen het virus. Op deze manier is aviaire influenza in een vroeg stadium te ontdekken en kan de verspreiding van het virus beperkt blijven. Daarnaast is er een dode wilde vogel monitoringprogramma in Nederland. Het gehele jaar worden dood gevonden wilde vogels getest op aanwezigheid van vogelgriepvirus. Zo houden we in de gaten wanneer een HPAI virus Nederland binnenkomt met wilde trekvogels.
Welke regels zijn er in de EU om vogelgriep tegen te gaan?
Binnen de Europese Unie is er regelgeving om te voorkomen dat aviaire influenza door besmet pluimvee of transportmiddelen Europa wordt binnengebracht of zich verspreidt. Zo moeten veehouders en transporteurs van levende dieren hygiënische maatregelen nemen om besmetting en verspreiding met het vogelgriepvirus te voorkomen.
Bekijk ook onze dienst:
Onderzoek door Wageningen Bioveterinary Research
Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) is hét instituut dat onderzoek uitvoert naar vogelgriep in Nederland. Wij verrichten alle diagnostiek rondom vogelgriep voor de Nederlandse overheid. Zo sporen we vogelgriep zo vroeg mogelijk op. Naast de laboratoriumtesten adviseert WBVR ook over bestrijdingsstrategieën, risico-inschattingen met epidemiologische modellen en stelt risicoanalyses op. Dit is noodzakelijk om maatregelen te kunnen nemen tegen de vogelgriep.
Analyse herkomst virussen
We onderzoeken de herkomst van vogelgriep, door genetische analyse van nieuwe virussen die worden aangetroffen in Nederland. Ook voeren onze onderzoekers genetische analyses uit om te onderzoeken of virussen op pluimveebedrijven op elkaar lijken. Dit maakt duidelijk of er aanwijzingen zijn voor bedrijf-naar-bedrijf transmissie, of dat het waarschijnlijker is dat het gaat over afzonderlijke introducties door wilde vogels. Bij dat onderzoek kijken we naar aspecten als:
- Verschillen tussen bedrijfstypen
- Geografische ligging en ligging ten opzichte van water en natuurgebieden
- Welke wilde vogels spelen een rol bij de introductie van virussen naar Nederland
- Hoe komt het virus binnen in de pluimveestal
Omdat uitloopbedrijven een groter risico lopen op introductie van vogelgriep onderzoeken we dat ook, waaronder het testen van nieuwe methoden om wilde (water)vogels uit de uitloop te weren, zoals met een laser.
Testen van vaccins en desinfectiemiddelen
Wij verrichten onderzoek naar vaccinontwikkeling en toedieningsmethoden van vaccins. In opdracht van de overheid testte WBVR in de High Containment Unit de effectiviteit van vaccins bij legkippen. Vervolgens is een veldproef gestart om nieuwe vaccins te testen.
WBVR kan daarnaast ook voor klanten testen of desinfectiemiddelen effectief zijn in het doden van het vogelgriepvirus.
Onze rol in het onderzoek naar vogelgriep:
Publicaties
Factsheet over natte natuur
Deze factsheet is opgesteld door WBVR en gericht op werknemers die te maken hebben met ontwikkeling van nieuwe natte natuur en ruimte voor water in Nederland.
- Download de factsheet (september 2022)
Wetenschappelijke publicaties
-
High pathogenic avian influenza A(H5) viruses of clade 2.3.4.4b in Europe—Why trends of virus evolution are more difficult to predict
Virus Evolution (2024), Volume: 10, Issue: 1 - ISSN 2057-1577 -
Progress report: transmission study testing HVT-based H5 vaccine against highly pathogenic avian influenza (HPAI) H5N1 virus (clade 2.3.4.4b) : First report, 8-weeks post vaccination with VAXXITEK HVT+IBD+H5
Lelystad: Wageningen Bioveterinary Research (Wageningen Bioveterinary Research report ) -
Progress report: transmission study testing HVT-based H5 vaccine against highly pathogenic avian influenza (HPAI) H5N1 virus (clade 2.3.4.4b) : First report, 8-weeks post vaccination with Vectormune® AI
Lelystad: Wageningen Bioveterinary Research (Wageningen Bioveterinary Research report ) -
Experimental infection of chickens, Pekin ducks, Eurasian wigeons and Barnacle geese with two recent highly pathogenic avian influenza H5N1 clade 2.3.4.4b viruses
Emerging microbes & infections (2024), Volume: 13, Issue: 1 - ISSN 2222-1751 -
Effect of 2020–21 and 2021–22 Highly Pathogenic Avian Influenza H5 Epidemics on Wild Birds, the Netherlands
Emerging Infectious Diseases (2024), Volume: 30, Issue: 1 - ISSN 1080-6040 - p. 50-57. -
Quantitative Risk Assessment of Wind-Supported Transmission of Highly Pathogenic Avian Influenza Virus to Dutch Poultry Farms via Fecal Particles from Infected Wild Birds in the Environment
Pathogens (2024), Volume: 13, Issue: 7 - ISSN 2076-0817 -
H5N1 clade 2.3.4.4b avian influenza viruses replicate in differentiated bovine airway epithelial cells cultured at air-liquid interface
Journal of General Virology (2024), Volume: 105, Issue: 6 - ISSN 0022-1317 -
Detection of airborne wild waterbird-derived DNA demonstrates potential for transmission of avian influenza virus via air inlets into poultry houses, the Netherlands, 2021 to 2022
Euro surveillance : bulletin Europeen sur les maladies transmissibles = European communicable disease bulletin (2024), Volume: 29, Issue: 40 - ISSN 1025-496X -
In Ovo Models to Predict Virulence of Highly Pathogenic Avian Influenza H5-Viruses for Chickens and Ducks
Viruses (2024), Volume: 16, Issue: 4 - ISSN 1999-4915 -
Comparison of the Clinical Manifestation of HPAI H5Nx in Different Poultry Types in the Netherlands, 2014–2022
Pathogens (2024), Volume: 13, Issue: 4 - ISSN 2076-0817
Links
- Rijksoverheid, ministerie van LNV
- Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA)
- RIVM vragen en antwoorden
- Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) Deventer
- World Organisation for animal health (OIE)
- Food and Agriculture Organization (FAO)
- Europese regelgeving
- Roadmap Strategische Aanpak Vogelgriep (maart 2019, Rijksoverheid)