Wie bepaalt de groene toekomst van onze planeet: China of het Westen?

De Great Green Wall in de Sahel-regio verandert van een Westers gefinancierd klimaatproject in een mondiale strijd tussen groene visies. Nu China zich aansluit met een eigen benadering van eco-ontwikkeling – waarin natuurherstel samenkomt met economische groei en technologie – dringt zich één vraag op: wie bepaalt de duurzame toekomst van onze planeet?

De Great Green Wall is een van de grootste natuurherstelprojecten in Afrika, maar niet uniek. China kent zijn eigen versie: het Three-North Shelterbelt Program, gestart in de jaren tachtig met als doel om tegen 2050 zo’n 35 miljoen hectare bos aan te planten. Ondanks een moeizame start met teveel monoculturen en hoge bomensterfte, zijn inmiddels enorme gedeelten van het land vergroend.

Na decennia van Westerse partnerschappen kijken veel Afrikaanse landen nu nadrukkelijk naar het Oosten voor alternatieven. “Afrikanen willen geen Chinezen worden – ze willen keuzevrijheid,” zegt Annah Zhu, onderzoeker bij Wageningen University & Research. “Het gaat er niet om Europa te vervangen door China, maar om het kunnen kiezen tussen verschillende perspectieven.”

“Tot voor kort had niemand – ikzelf ook niet – kunnen voorzien dat China een mondiale milieuspeler zou worden,” zegt Zhu, die in de VS is geboren en getogen. Sinds 2013 promoot Beijing het idee van een ecologische beschaving: een combinatie van staatsplanning, infrastructuurinvesteringen en milieubewustzijn, ontstaan toen smog de Chinese steden verstikte.

“Voor de overheid ging groen beleid niet alleen over het milieu, maar ook over legitimiteit en economische strategie,” legt Zhu uit. “Door zwaar te investeren in schone energie en herbebossing kon China zowel vervuiling aanpakken als zijn positie in de groene wereldeconomie versterken.”

In tegenstelling tot Westerse democratieën is milieubeleid in China minder gepolariseerd. “Waar in het Westen klimaatbeleid vaak politieke verdeeldheid veroorzaakt, is er in China brede acceptatie van overheidsingrijpen,” zegt Zhu. “Dat komt deels doordat er minder ruimte is voor kritiek, maar het zorgt er ook voor dat het land snel kan handelen – zoals blijkt uit de enorm snelle uitrol van hernieuwbare energie.”

In Afrika’s Sahel-regio verandert de Great Green Wall nu van een Westers klimaatproject in een mondiale competitie tussen groene visies. “China plant niet zomaar bomen,” zegt Zhu. “Het volgt een compleet model van eco-ontwikkeling dat natuurherstel koppelt aan groei, technologie en staatsgestuurde coördinatie.” Dat model, stelt ze, wordt inmiddels geëxporteerd – en verandert niet alleen landschappen, maar ook de geopolitiek van duurzaamheid.

Waar Europese partners inzetten op gemeenschapsdeelname en goed bestuur, is China’s aanpak technocratisch en resultaatgericht: bouwen, meten, uitvoeren. “De focus ligt op ontwikkeling,” zegt Zhu. “Dat spreekt Afrikaanse regeringen aan die niet alleen geïnteresseerd zijn in ecologisch herstel.” Voor landen die kampen met droogte, voedseltekorten en armoede, biedt China’s model tastbare vooruitgang: bomen, wegen, markten en banen.

Zhu’s onderzoek laat zien hoe twee wereldbeelden – het Westerse milieudenken en het Chinese eco-development – botsen in de droge Afrikaanse gebieden. “Europa ziet de Great Green Wall als een klimaat- en natuurherstelproject,” zegt ze. “China beschouwt het als een ontwikkelingscorridor die mensen, economieën en ecosystemen verbindt.”

Geen van beide visies is per se fout, maar samen leggen ze een diepere vraag bloot: wie bepaalt wat duurzame ontwikkeling is? “Westerse donoren claimen vaak dat hun model participatiever en ethischer is,” zegt Zhu. “Maar in de praktijk steunen beide systemen op expertise, top-down coördinatie en meetbare resultaten – ze spreken alleen een andere taal: die van rechten en inclusie, of die van efficiëntie en welvaart.”

Zhu wil voorbij de tegenstelling van “goed” versus “slecht” milieubeleid. “China’s model is sterk staatsgedreven en gaat uit van het idee dat de mens onderdeel is van de natuur en actief kan ingrijpen. In het Westen zien we natuur vaak als iets dat beschermd moet worden tegen de mens. Dat zijn fundamenteel verschillende filosofieën.”

Zhu idealiseert China’s aanpak niet, maar gebruikt die als spiegel voor Europa. “De Great Green Wall laat zien dat er niet één route is naar duurzaamheid,” stelt ze. “We moeten erkennen dat verschillende modellen naast elkaar kunnen bestaan – en dat samenwerking vaak beter werkt dan concurrentie.”

Ze daagt Westerse instituties dan ook uit om hun succescriteria te heroverwegen. “Als we duurzaamheid alleen meten in termen van natuurbescherming, bestuur en participatie, missen we de dynamiek die nu juist wordt gedreven door infrastructuur, technologie en staatscoördinatie,” zegt ze. “China laat zien dat ecologische transformatie ook afhankelijk is van schaalgrootte en lange termijn planning.”

Nu klimaatambities wereldwijd groeien, wordt samenwerking over politieke en filosofische grenzen heen steeds belangrijker. “De toekomst van eco-ontwikkeling zal niet door één model bepaald worden,” besluit Zhu. “Ze hangt af van hoe we verschillende krachten combineren: Westerse verantwoording, Afrikaanse daadkracht en Chinese schaalcapaciteit.”

Haar boodschap is duidelijk: de Great Green Wall is meer dan een milieuproject — het is een test voor ons vermogen tot samenwerking. “De toekomst van de planeet hangt minder af van welk model we kiezen, dan van hoe goed we elkaar weten te begrijpen.”

Dit onderzoek werd gefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).