Koraal onder druk in Caraïbisch Nederland

In de 38 jaar dat Erik Meesters zelf koraalonderzoeker is, zag hij iconische koraalriffen verdwijnen: “Iedereen die als duiker koraal heeft gezien, is erdoor betoverd. Ik heb koraalkolonies van wel 500 jaar oud gezien. Bonaire had er eentje van 6 meter groot. Dat koraal is nu dood. Dat doet me wat, ja.”

In 1973 startte wijlen professor Rolf Bak van het NIOZ, de voorloper van Wageningen Marine Research, met het monitoren van koraalriffen op Curaçao en Bonaire. Tegenwoordig doen onderzoekers van Wageningen Marine Research samen met de lokale beheerorganisaties dat op Bonaire, Saba en Sint-Eustatius; de BES-eilanden. Meesters: “Ons onderzoek is het langstlopende onderzoek ter wereld naar koraal. De trend is onmiskenbaar: achteruitgang.”

Op Bonaire, Saba en Sint-Eustatius werken Meesters en zijn collega’s samen met de natuurbeheerders op de eilanden: Stinapa op Bonaire, Stenapa op Sint-Eustatius en de Saba Conservation Foundation op Saba. Samen houden zij het koraal in de gaten. In Nature van 17 september 2025 publiceerden Meesters en collega’s een analyse van meer dan 400 locaties in de tropische westelijke Atlantische Oceaan. In het artikel laten zij onder meer zien dat boven het rif de waterdiepte zal toenemen en de  koraalriffen te langzaam groeien. Boodschap: bij opwarming boven twee graden Celsius eroderen bijna alle riffen rond het jaar 2100. Daardoor verdwijnen niet alleen zeer waardevolle ecosystemen, maar neemt ook de kustbescherming door koraal af.”

Hij legt uit wat er gebeurt met koraal als het zeewater opwarmt: “Koraal is een skelet van kalk met daarover een dun dierlijk weefsel met algencellen. Die cellen geven het koraal kleur en zorgen voor de energie: ze zetten zonlicht om in suikers en de koraal krijgt het overschot daarvan en maakt het kalkskelet. In de tropen, waar je de warme koraalriffen vindt, schommelde de temperatuur van het zeewater na de laatste ijstijd nauwelijks. De laatste decennia zien we de dat de temperatuur veel sneller stijgt dan normaal en ook meer schommelt. Vooral de warmtepieken in die schommelingen zijn zeer schadelijk voor de symbiose tussen het koraal en de algen in het koraalweefsel.”

Het gevolg is dat de algen uit de dierlijke weefsellaag verdwijnen en dat het koraal zijn kleur verliest: “Je ziet dan in korte tijd witte velden van koraalskeletten. Die skeletten raken meestal binnen een dag of drie begroeid met andere algen, die ze een bruingroene kleur geven. Zonder de symbiotische algen uit de weefsellaag verhongert en sterft het koraal. Helaas zie we dat de laatste jaren steeds vaker gebeuren.”

En dat gaat hem aan het hart: “Ik vind het een bizar mooi en belangrijk ecosysteem. Daarnaast heeft koraal voor de BES-eilanden grote maatschappelijke waarde. Jaarlijks bezoeken alleen al per vliegtuig ruim 180.000 toeristen de eilanden. Veel van hen komen speciaal voor de koraalriffen. Bovendien zijn de eilanden voor de kustbescherming afhankelijk van de riffen, die de golven afzwakken. Een gezond rif kan meegroeien met de stijgende zeespiegel. Als een rif niet groeit, maar erodeert, kunnen de golven veel verder landinwaarts komen.”

Voor alle ecosystemen geldt dat deze het snelst kunnen herstellen als de omstandigheden ten gunste van deze systemen veranderen. Voor koraal is het niet anders. Vervuilingsbronnen aanpakken, is volgens Meesters een belangrijke stap: “Op Bonaire is afvalwater een pijnpunt. De meeste huishoudens hebben nog steeds beerputten. Omdat de ondergrond heel vaak uit kalk bestaat, komt alles uit die putten uiteindelijk in het grondwater terecht; en daarmee ook in de kustzone. Vooral tijdens tropische regenbuien stromen veel putten over, waardoor de inhoud van de putten direct naar zee stroomt. We meten soms extreem hoge concentraties aan voedingstoffen in het kustwater wat duidt op vervuiling met rioolwater.”

Er zijn oplossingen. Meesters somt ze op: “Centrale riolering waar het kan, of afsluitbare septic tanks die je leegpompt. Het zou ook goed zijn als er bufferzones op het land worden aangelegd met vegetatie waardoor het water niet zo snel kan afstromen. Dit hoeven geen dure maatregelen te zijn.”

De realiteit is frustrerend. Zo is er op Bonaire op beperkte schaal riolering aangelegd, maar in de tussentijd is de eilandbevolking sterk gegroeid. Het nettoresultaat is daardoor te verwaarlozen. En ja, in het belang van de koraalriffen en alle andere kwetsbare ecosystemen moet het gebruik van fossiele brandstoffen drastisch naar beneden. Meesters schetst de paradox: “De BES-eilanden zijn voor hun inkomsten sterk afhankelijk van toeristen die daar voor het koraal naartoe vliegen. Saba kiest bewust voor duurder toerisme om de druk te beperken. Dat is een goede eerste stap.”

Met lokale maatregelen alleen is het koraal niet te redden, benadrukt hij: “De wereld moet echt proberen onder de twee graden opwarming te blijven. We zijn hard op weg om daar flink overeen te gaan. Dat is desastreus voor koraalriffen. Zelfs als de fossiele uitstoot op een gegeven moment flink is teruggedrongen, gaat de opwarming nog een paar honderd jaar door.”

Over koraalherstelprojecten, vaak een combinatie van ecologische en technologische maatregelen, is Meesters uitgesproken: “Ze vinden plaats, maar op een schaal die lang niet genoeg is om het tij te keren. Zelfs al zouden deze projecten vertienvoudigen, dan zou het nog niet genoeg zijn om koraalriffen te redden. We moeten echt beter ons best doen: investeer in riolering en landschapsbuffers, rem vervuiling en draai aan de knop van fossiele uitstoot. Zo niet, dan moeten we accepteren dat unieke ecosystemen zoals koraalriffen grotendeels verdwijnen.”

• Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur
• Stinapa
• Stenapa
• Saba Conservation Foundation